Underdog
Είμαστε σε θέση λοιπόν να βρούμε την αληθινή ροή μας μες στους καιρούς που έρχονται, για να δεχθούμε κάποτε μια οδυνηρή πραγματικότητα σαν την μόνη αλήθεια;
Μάνος Χατζιδάκης
Στις αρχές του 19ου αιώνα, η εικόνα της Ελλάδος ξεπερνά τα οριενταλιστικά στερεότυπα της εποχής του grand tour. Ένα δυναμικό κίνημα από Έλληνες της διασποράς και Ευρωπαίους διανοητές, έθετε πλέον δυναμικά το θέμα της “παλιγεννεσίας” του ελληνικού έθνους ως φυσικό κληρονόμο του αρχαίου κλασσικού κόσμου. Τα αρχαία ερείπια «ως υλικά σημαίνοντα αυτής της γενεαλογικής συνέχειας» [1], είχαν ήδη καταγραφεί από πολλούς περιηγητές διαμορφώνοντας εκ νέου την ευρωπαϊκή πολιτισμική ταυτότητα [2]. Έτσι, όταν το 1821 άρχισε η ελληνική επανάσταση, το ιδεολογικό και πολιτικό κλίμα στις δυτικές κοινωνίες ήταν ήδη προετοιμασμένο και στοιχειοθετημένο πάνω σε ένα πολύ δυνατό αφήγημα· ο δυτικός πολιτισμός ενάντια στη οθωμανική βαρβαρότητα. Εξάλλου, ήταν η εποχή των απελευθερωτικών κινημάτων, η εποχή της σαρωτικής ποιητικής του Byron, η εποχή των μνημειακών απεικονίσεων των μεγάλων Ρομαντικών.
Για τους φιλέλληνες καλλιτέχνες και διανοούμενους της εποχής, το όραμα της νέας Ελλάδας σήμαινε την επιστροφή σε έναν χαμένο παράδεισο, έναν άχρονο ιδανικό κόσμο εμποτισμένο με κλασσικές ιδέες, ο οποίος όμως απείχε πολύ από την πραγματικότητα ενός τόπου, που οι περισσότεροι από αυτούς δεν είχαν ποτέ γνωρίσει [3].
Ενώ λοιπόν η φαντασιακή κοινότητα του έθνους κατασκευάστηκε ως «μια εξειδικευμένη εδαφική οντότητα» [4] , το “άτακτο” ελληνικό πνεύμα δεν άργησε να φανεί ως απότοκο των γονιδιακών χαρακτηριστικών ενός λαού, που ενώ είχε συνηθίσει να ζει και να λειτουργεί σε φατρίες, ήρθε αναπάντεχα να μεταβεί στο δυτικό Άλλο. Έκτοτε, το κλίμα αμοιβαίας δυσπιστίας μεταξύ Ελλήνων και Ευρωπαίων, διαμόρφωσε έναν πολιτισμικό δυϊσμό στην ελληνική κοινωνία, ενώ, από την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους και ύστερα, κάθε απόκλιση από το δυτικό υπόδειγμα, οδήγησε διαχρονικά σε σχέσεις εξάρτησης και επιτήρησης από τους Ευρωπαίους ετέρους.
Το έργο Underdog είναι ένας αναστοχασμός πάνω σε αυτό το ιστορικό τραύμα. Είμαστε τελικά το underdog της Ευρώπης;
O πολύσημος όρος underdog «αναφέρεται σε άτομο ή σύνολο που πιθανολογείται ότι θα εξέλθει χαμένο από έναν αγώνα ή μια σύγκρουση. Εναλλακτικά, ο όρος σημαίνει το θύμα κάποιας αδικίας ή δίωξης. Ο όρος δεν ενέχει αναγκαστικά υποτιμητική ή αρνητική φόρτιση. Το εννοιολογικό του περιεχόμενο συγκροτούν τρεις αξιολογικές εκτιμήσεις. Η μια παραπέμπει στην αδυναμία και ειδικότερα στη μειωμένη ικανότητα του underdog να ανταγωνιστεί ισχυρότερους αντιπάλους επί ίσοις όροις, η δεύτερη σε μια διάχυτη συμπάθεια (με την έννοια του συν-πάσχειν) για τους underdogs και η τρίτη στη θετική αντιμετώπιση του ενδεχόμενου της επικράτησης τους σε μια μελλοντική σύγκρουση με κάποιο ισχυρό» [6].
Τα τελευταία χρόνια, η καλλιτεχνική μου πρακτική επικεντρώνεται στην έρευνα και επεξεργασία αρχειακού υλικού το οποίο σχετίζεται άμεσα με θέματα ιστορικής μνήμης και πολιτικής διαχείρισης εθνικών συμβόλων από την εκάστοτε εξουσία. Η εικονογραφία της ελληνικής επανάστασης είναι ένα ιστορικό σημαίνον με ισχυρό συμβολικό πρόσημο. Στο έργο Underdog, με έναυσμα αυτό το ιστορικό σημαίνον, επιχειρώ να ανοίξω έναν διάλογο μεταξύ του τώρα και του τότε.
Το Underdog αποτελεί μια ιδιότυπη βάση δεδομένων. Το ετερόκλητο αρχειακό υλικό παρατίθεται καθ΄ όλο το μήκος της εγκατάστασης, με μορφή χρονολογικού παλίμψηστου, αντανακλώντας πτυχές της σύνθετης ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας, όπως αυτές αφομοιώθηκαν από τις δυτικές κοινωνίες από την εποχή της αρχαιολατρίας των Dilettanti, ως τα χρόνια της πρόσφατης ελληνικής οικονομικής κρίσης.
Το Underdog αποτελεί ένα σύστημα συνειρμικών συζεύξεων με πυκνά και χαλαρά πεδία, μια εννοιολογική διαδρομή από τον “ετεροπροσδιορισμό” στον “αυτοπροσδιορισμό”. Ως αποστασιοποιημένος ερευνητής, επιχειρεί να αποκαλύψει την αρχαία ροή που τροφοδοτεί τις εσωτερικές μας αντιφάσεις και συμπιέζει την εθνική μας υπόσταση, μεταξύ ενός ένδοξου παρελθόντος και ενός παρόντος που διαρκώς προσπαθεί να βρει την πλεύση του ανάμεσα σε συμπληγάδες.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΕΛΟΥΣ
[1] Γιάννης Χαμηλάκης Το έθνος και τα ερείπια του, 2012
[2] Oι τέσσερεις τόμοι με τίτλο The Antiquities of Athens, των James Stuart και Nicholas Revett καταγράφουν για πρώτη φορά με ρεαλιστική λεπτομέρεια τα σημαντικότερα μνημεία του ελληνικού χώρου, προτρέποντας τους αρχιτέκτονες της εποχής να ακολουθήσουν το κλασσικό ελληνικό υπόδειγμα.
[3] Φανή Μαρία Τσιγκάκου, Ανακαλύπτοντας την Ελλάδα. Ζωγράφοι και περιηγητές του 19ου αιώνα, «Να αναλογίζεσαι για να φλογίζεσαι παντοτινά από στίχους του Μπάιρον» σημείωνε ο Delacroix, οποίος είχε ανακαλύψει την Ελλάδα όπως και πολλοί από τους σύγχρονούς του, από τους στίχους του πιο διάσημου ποιητή της εποχής. [σελ 49]
[4] Γιάννης Χαμηλάκης, Το έθνος και τα ερείπια του, 2012
[5] Νικηφόρος Διαμαντούρος , Πολιτιστικός δυϊσμός και πολιτική αλλαγή στην Ελλάδα της μεταπολίτευσης, 2000
[6] Ο.π.
Underdog
So are we able to find our true flow in the times to come, to once accept a painful reality as the only truth?
Manos Hatzidakis
At the beginning of the 19th century, the image of Greece surpassed the orientalist stereotypes of the grand tour era. A dynamic movement of diasporic Greeks and European intellectuals vigorously raised the issue of the «rebirth» of the Greek nation as the natural heir of the ancient classical world. The ancient ruins «as material signifiers of this genealogical continuity»[1], had already been recorded by many travelers reshaping the European cultural identity [2]. Thus, when the Greek revolution began in 1821, the ideological and political climate in Western societies was already prepared and set upon a very powerful narrative: Western civilization against Ottoman barbarism. After all, it was the era of liberation movements, the era of Byron’s sweeping poetics, the era of the monumental depictions of the great Romantics.
For the Philhellenic artists and intellectuals of the time, the vision of the new Greece meant a return to a lost paradise, a timeless ideal world imbued with classical ideas, but which was far removed from the reality of a place that most of them had never experienced [3].
So while the imaginary community of the nation was constructed as «a specialized territorial entity» [4], the «disorderly» Greek spirit was not long in showing itself as a result of the genetic characteristics of people whο came unexpectedly to switch to the western Other.
Since then, the climate of mutual mistrust between Greeks and Europeans has shaped a cultural dualism in Greek society, [5]. Whereas, from the establishment of the new Greek state onwards, every deviation from the Western model, led over time to relations of guardianship and surveillance by the European others.
The project Underdog is a reflection on this historical trauma. Are we finally the underdog of Europe?
The meaningful term underdog «refers to a person or group that is likely to come out on the losing end of a match or conflict. Alternatively, the term means the victim of some injustice or persecution. The term does not necessarily carry a pejorative or negative connotation. Its conceptual content consists of three evaluative assessments. One refers to the underdog’s weakness and reduced ability to compete with stronger opponents on equal terms, the second to a pervasively favorable disposition and sympathy (in the sense of co-suffering) for the underdogs and the third to the positive dealing with the possibility of their prevailing in a future conflict with someone powerful» [6].
In recent years, my artistic practice has been focused on the research of archival material directly related to issues of historical memory and political policies towards national symbols.
The iconography of the Greek revolution is a historical signifier with a strong symbolism. In this project triggered by this historical signifier, I attempt to open a dialogue between now and then.
Underdog is a unique database. The disparate archival material is arranged along the entire length of the installation, as chronological palimpsest. It reflects aspects of the complex Greek cultural identity, as they were assimilated overtime by Western societies.
Underdog is a system of associative conjunctions, a conceptual path from «heterodetermination» to «self-determination». As a detached researcher, it attempts to reveal the ancient flow that feeds our internal contradictions and compresses our national identity, between a glorious past and a present that is constantly trying to find its way between entanglements.
END NOTES
[1] Yannis Hamilakis, The nation and its ruins, 2012
[2] The four volumes entitled The Antiquities of Athens, by James Stuart and Nicholas Revett record for the first time in realistic detail the most important monuments of the Greek space, urging the architects of the time to follow the classical Greek model.
[3] Fani Maria Tsigakou, Discovering Greece. 19th century painters and travelers, «Reflect to be forever enflamed by the verses of Byron» noted Delacroix, who had discovered Greece, like many of his contemporaries, from the verses of the most famous poet of the time. [pg 49]
[4] Yiannis Hamilakis, The nation and its ruins, 2012
[5] Nikiforos Diamantouros, Cultural dualism and political change in post-colonial Greece, 2000
[6] As above