της Θεοδώρας Σιάνου
Η Ελληνική Επανάσταση στα Τζουμέρκα. Συρράκο & Καλαρρύτες: Δύο γειτονικές πόλεις με ετεροχρονισμένη απελευθέρωση
Η συγκεκριμένη έρευνα έχει ως θέμα την επανάσταση στα Τζουμέρκα εστιάζοντας στους οικισμούς Συρράκο και Καλαρρύτες. Παρακάτω αναλύονται τα στοιχεία που έχουν ερευνηθεί και οπτικοποιηθεί στον ψυχογεωγραφικό χάρτη. Οι κύριοι άξονες μελέτης είναι η γεωμορφολογία, τα σημαντικά πρόσωπα, η οικονομική ανάπτυξη και παρακμή των δυο οικισμών και οι κυριότερες μάχες και καταστροφές στην ευρύτερη περιοχή των Τζουμέρκων.
Γεωμορφολογία: Οι Καλαρρύτες και το Συρράκο είναι ορεινοί οικισμοί της Ηπείρου. Πιο συγκεκριμένα τα δύο χωριά εντάσσονται στην γεωγραφική ενότητα των Τζουμέρκων και είναι κτισμένα στο χείλος μιας απότομης χαράδρας του ποταμού Χρούσια, παραπόταμου του ποταμού Καλαρρύτικου. Τοποθετούνται στο όρο Λάκμος (Περιστέρι) με υψόμετρο τα 2.295μ. (Τσουκαρέλα υψηλότερη κορυφή). Ένα σημαντικό χαρακτηριστικό είναι πως η χιλιομετρική απόσταση των δύο οικισμών είναι αρκετά μεγάλη λόγω της χαράδρας συγκριτικά με την μεταξύ τους απόσταση στο χάρτη. Βέβαια τα δύο χωριά ενώνονται με ένα μονοπάτι. Η μορφολογία του εδάφους εκείνη την εποχή, συνέβαλε στην οικονομική ανάπτυξη των χωριών αλλά και στην συγκέντρωση σημαντικών προσώπων. Στον ψυχογεωργαφικό χάρτη τονίζονται οι ορεινοί όγκοι για την ανάδειξη των γεωμορφολογίας και της προσβασιμότητας στους οικισμούς.
Πρόσωπα: Ο Ιωάννης Κωλέττης γεννήθηκε στο Συρράκο ήταν πολιτικός, πρωθυπουργός της χώρας και έπαιξε σημαντικό ρόλο στην επανάσταση του 1821. Ο ίδιος κηρύττει την επανάσταση στα Τζουμέρκα ξεκινώντας από το Συρράκο ως επικεφαλής. Ήταν ιδρυτικό μέλλον του Γαλλικού κόμματος και μέλος της Φιλικής εταιρίας. Ο Ιωάννης Ράγγος ήταν αρματολός του 19ου αιώνα και αγωνιστής στην επανάσταση του 1821. Μαζί με τον Γιώργο Τουρτούρη ήταν επικεφαλής για την έναρξη της επανάστασης στους Καλαρρύτες. Τέλος, ο Κρυστάλλης γεννήθηκε στο Συρράκο, ήταν ποιητής και πεζογράφος. Τα πρώτα του ποιήματα είναι το «Αι Σκιαι του Άδου» (1887) με το οποίο εξυμνεί τους αγωνιστές του 21’ και «ο Καλόγηρος της Κλεισούρας του Μεσολογγίου» (1890).
Δίκτυα: μάχες – εμπόριο – οδοιπορικό: Το πρώτο δίκτυο αφορά στις μάχες της επανάσταση του 1821. Με χρονολογική σειρά αποτυπώνονται οι πρώτες κύριες μάχες και οι καταστροφές στην ευρύτερη περιοχή των Τζουμέρκων. Θα αναφερθούν κάποια σημαντικά γεγονότα αυτού του δικτύου: η μάχη στο Κομπότι Άρτας (30 Μάη και 8 Ιούνη 1821), η μάχη της Λαγκάδας (18 Ιούνη 1821), η μάχη της Πλάκας (στα τέλη Ιούνη 1821), δεύτερη μάχη της Πλάκας (τρίτο δεκαήμερο του Ιούλη 1821), ανακατάληψη της Πλάκας από τους Τούρκους, πυρπόληση καταστροφή οικισμών Άγναντα Καταρράκτης, Ραφταναίοι, Πράμαντα, Μελισσουργοί, Συρράκο, Καλαρρύτες, η μάχη του Σταυρού των Τζουμέρκων Θεοδώριανα (4 Αυγούστου 1821), ανακατάληψη της Άρτας 16 Νοέμβριου. Το δεύτερο δίκτυο δηλώνει τις εμπορικές σχέσεις των κατοίκων των δύο χωριών με τρεις χώρες της Ευρώπης (Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία) και με την Ρωσία. Τα προϊόντα που εξήγαγαν ήταν κάπες από μαλλί και κοσμήματα. Προσωπικό δίκτυο. Σημειώνω το οδοιπορικό, με αυτοκίνητο το καλοκαίρι του 2017 αφήνοντας το αποτύπωμα πάνω στον επαναστατικό χώρο.
Ιστορική Εξέλιξη: Το Συρράκο και οι Καλαρρύτες κατοικήθηκαν κατά τον 10-12 αι. από βλαχόφωνους ημινομαδικούς πληθυσμούς. Οι μόνιμη εγκατάσταση τους στους Καλαρρύτες γίνεται τον 13-14ο αιώνα ενώ στο Συρράκο τον 15ο αιώνα. Γνωρίσαν μεγάλη οικονομική ανάπτυξη ιδιαίτερα από τον 15-17ο αιώνα. Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά είναι η ενασχόληση με το εμπόριο αλλά και η παραγωγή πρώτων υλών. Επίσης, ένα ακόμα λόγος της οικονομικής ευημερίας είναι η σχετική αυτονομία, η ειρηνική συνθηκολόγησης με την Οθωμανική Αυτοκρατορία που βοηθούσε στην νομαδικής ζωής των κατοίκων. Η ολική καταστροφή των χωριών έγινε με την συμμετοχή στην πρώτη επανάσταση (1821) όπου οι οικισμοί καταστράφηκαν ολοσχερώς. Το 1822-1826 υπήρξε μερική επιστροφή των κατοίκων λόγω Οθωμανικής διαταγής (μπουγιουρντί). Η ετεροχρονισμένη απελευθέρωση γίνεται πρώτα με τους Καλαρρύτες (1881) και έπειτα με το Συρράκο (1913). Έπειτα η βιοτεχνία, η κτηνοτροφία και το εμπόριο γνωρίζει μεγάλη κρίση λόγω της βιομηχανικής παραγωγής και των απαλλοτριώσεων (1924-1925). Οι κάτοικοι μεταναστεύουν στις πεδινές περιοχές έτσι ώστε να βιοποριστούν. Αυτή η κατάσταση οδήγησε στην σταδιακή ερήμωση του χωριού η οποία κορυφώθηκε στη βιομηχανική επανάσταση. Αξίζει να σημειωθεί πως στους Καλαρρύτες το 1940-1950 παρατηρείται πύκνωση του πληθυσμού λόγω αντιστασιακού μετώπου. Οι δύο οικισμοί πυρπολήθηκαν από τους Γερμανούς. Το 1950-1960 πραγματοποιείται η ολοκληρωτική ερήμωση του χωριού λόγω μετανάστευσης και αστυφιλίας. Τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται ανοικοδόμηση των οικισμών λόγω τουρισμού.
Όριο: Ένα σημαντικό γεγονός που αφορά στη σχέση των δύο οικισμών είναι η ετεροχρονισμένη τους απελευθέρωση. Το Συρράκο απελευθερώθηκε το 1913 ενώ οι Καλαρρύτες το 1881. Ο ετεροχρονισμός μεταφράζεται στον χάρτη με την διακεκομμένη γραμμή που χωρίζει τους δύο οικισμούς δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο ένα όριο. Η ετεροχρονισμένη απελευθέρωση είναι μια διαδικασία η οποία παρατηρείται σε όλη την έκταση της Ελλάδας για να προσαρτηθούν όλες οι περιφέρειες στην επικράτειά της. Σαν μια γραμμή που «σαρώνει» προοδευτικά την Ελλάδα ανεβαίνοντας με κατεύθυνση από την Πελοπόννησο μέχρι την Θράκη.
The Greek Revolution in Tzoumerka. Syrrako and Kalarrytes: Two neighboring cities with different liberation time
by Theodora Sianou
The topic of the research is the Greek revolution 1821 at Tzoumerka focuses on the villages Syrrako and Kalarites. Subsequently, I analyze the basic elements that have been maped and visualized in the psychogeographical map. The main axes of the research are topography, important people, economic development and decline of the plantations and main battles at the surrounding area of Tzoumerka.
Geomorphology: Both Kalarites and Syrrako are mountainous settlements in Epirus. Specifically, the two villages are included in the Tzoumerka geographical unit and they are built on a steep slope of the river Xrousia. They are located at the Lakmos mount (Peristeri), altitude 2.295 meters (top: Tsoukarela). One of the most important characteristics is that despite the apparent distance of the two villages on map, the distance in kilometers between them is longer due to the steep gorge. However, the two villages are connected with a footpath. Ι think that the geomorphology played an important role in economic development and the gathering of important people that time. On the psychogeography map, I focus on the mountainous terrain because I want to emphasize the difficulty in the accessibility of the two settlements.
People: Ioannis Kolettis was born in Syrrako. He was a politician who played a significant role in Greek affairs of the Greek War of Independence and served twice as Prime Minister of the country. He preached the revolution in Tzoumerka, starting from Syrrako. He was a founding member of the French Party and member of the Filiki Eteria (Society of Friends). Ioannis Rangos was an armatolos of the 19th century and fighter in Greek War of Independence. Ragos and Giorgos Tourtouris were the leaders for the revolution in Kalarrytes in 1821. Krystallis was born in Syrrako, he was a poet and novelist. His first poems are “Shadows of Hades” (1887) which praised the fighters of 21 ‘and “The monk of Kleisoura of Missolonghi” (1890).
Historical evolution: Syrrako and Kalarrites were inhabited the 10-12 century by Vlachs at 15 and 14 centuries correspondingly. They had economic development, especially from the 15th-17th centuries. One of the basic features is workmanship with commerce and production of raw materials. Another reason for economic development was the peaceful capitulation with the Ottoman Empire that helped the nomadic life of the inhabitants. The total destruction of the villages took place when they participated in the Greek revolution (1821) where the settlements were completely destroyed. In 1822-1826 some inhabitants returned due to the order of the Ottomans which is called bouyurdi. Finally, Kalarrites was liberated in 1881 and Syrrako in 1913. Subsequently, craftmanship, workmanship and livestock farming had an economic crisis due to industrial production and dispossessions (1924-1925). The inhabitants migrated to the lowland areas in order to made a living which led to the gradual desolation of the village which culminated in the industrial revolution. This situation led to the gradual desolation of the village which peaked during the Industrial Revolution. It is worth to notice that in Kalarrites the population increased in 1940-1950 due to the resistance front. The two settlements were set on fire by the Germans in World War II. In 1950-1960 the villages were abandoned due to migration and urbanization (astyphilia). Τhe last decade there is a reconstruction of the settlements due to tourism.
Networks: battles/destruction – commerce – travelogue: The first net concerns the battles and the destruction of the settlements in the wider area of Tzoumerka in Greek War of Independence. Some of the most important events of this net will be mentioned: the battle of Kompoti Arta (May 30 and June 8, 1821), the battle of Lagada (June 18, 1821), the battle of Plaka (at the end of June 1821), the second battle of Plaka (July 1821), recapture of Plaka by the Turks, destruction of settlements Agnanta Katarraktis, Raftanei, Pramanta, Melissourgi, Syrrako, Kalarrytes, the battle of Stavros (August 4, Theodoriana). The second net depicts the commercial relationship of the two villages with three countries in Europe (France, Italy, Spain) and with Russia. Personal net: I mapped the travelogue, leaving the imprint of travel on the revolutionary space by car in the summer of 2017.
Boundary: One of the important facts of the two settlements is the delayed liberation. Syrrako was liberated in 1913 while Kalarιtes was liberated in 1881. The delay is translated on the map with the “dashed line” that separates the two settlements, thus creating a boundary. The delayed liberation is a process that is observed throughout Greece. It resembles a line that scans Greece from south to north, from the Peloponnese to Thrace.
Θεοδώρα Σιάνου
Η Θεοδώρα Σιάνου γεννήθηκε το 1995 και μεγάλωσε στο Βόλο. Αποφοίτησε από το τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και τώρα είναι μεταπτυχιακή φοιτήτρια του τμήματος «Σημειωτική, πολιτισμός και επικοινωνία» στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο. Είναι μέλος μιας ευρύτερης δημιουργικής ομάδας, τους Μωβ Ελέφαντες και παράλληλα, εργάζεται περιστασιακά ως ανεξάρτητη γραφίστρια.
Theodora Sianou
Theodora Sianou was born in 1995 and grew up in Volos. She graduated from the Department of Architecture at the University of Thessaly and now she is a postgraduate student in the Department of Semiotics, Culture and Communication at the Aristotle university of Thessaloniki. She is a member of a wide creative team, the Purple Elephant and at the same time she works occasionally as a freelance graphic designer.