της Ναταλίας Μοράρη
Η επαναστατική συνεισφορά των νησιωτικών τόπων με την μετα-επαναστατική εξέλιξη τους. Η περίπτωση των Σπετσών
Οι Σπέτσες[i], καθώς χωροθετούνται γεωγραφικά εντός του Αργολικού κόλπου και απέναντι από την πελοποννησιακή ακτή της Ερμιονίδας, βρίσκονται σε στενή εγγύτητα με την ηπειρωτική Ελλάδα και σε κεντρική θέση στο Αιγαίο. Τα παραπάνω γεωγραφικά της χαρακτηριστικά την θέτουν εκ των πραγμάτων, ως έναν ενδιάμεσο τόπο, του οποίου η οικιστική και κοινωνική συγκρότηση διαμορφώθηκε ανά τους αιώνες μέσα από τις θαλάσσιες μετακινήσεις και τις υποκείμενες χωροκοινωνικό-πολιτικές συνδέσεις. Η ιδιαίτερη γεωφυσιολογία του τόπου με την επιμήκη οροσειρά να διασχίζει κατά μήκος το νησί (η οποία περιβάλλεται από έντονη βλάστηση, πευκοδάση) και η έντονη ακτογραμμή στο βορειοανατολικό τμήμα του νησιού, έθεσαν τα πρώτα οικιστικά όρια. Έτσι ο πρώτος οχυρός οικισμός του νησιού χωροθετείται στο Βορειοανατολικό του τμήμα, του οποίου η εξέλιξη είναι ο σημερινός οικισμός των Σπετσών.
Η παρούσα μελέτη, εστιάζει στις κοινωνικές και οικιστικές μεταλλαγές που προέκυψαν στον τόπο των Σπετσών την περίοδο αφότου υπογράφηκε η Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (περίοδο που το νησί κατείχε απόλυτη ναυτική δύναμη), την περίοδο της Επαναστάσεως του 1821 καθώς συμμετείχε σε αυτήν ως ένα από τα πρώτα επαναστατικά νησιά, και τέλος μελετάται η σύγχρονη εποχή των Σπετσών, από την μεταπολεμική περίοδο έως και σήμερα.
Στην περίοδο μετά το 1770 από την υπογραφή της συνθήκης του Κιουτσούκ Καϊναρτζή, η δυνατότητα διέλευσης του Αιγαίου υπό την ρωσική σημαία έδωσε στους Σπετσιώτες την δυνατότητα της θαλάσσιας μετακίνησης, με αποτέλεσμα να αναπτύξουν τις εμπορικές τους δραστηριότητες σε Ευρώπη και στις περιοχές της Μαύρης θάλασσας. Επόμενο αυτής της συνθήκης ήταν να μεγεθυνθεί ο σπετσιώτικος στόλος και ταυτόχρονα και ο οικισμός.
Σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο την περίοδο 1821-1832, οι Σπέτσες έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην Ελληνική Επανάσταση. Οι Σπετσιώτες πρώτοι ύψωσαν τη σημαία της Επανάστασης, με μεγάλη τελετή και κανονιοβολισμούς. Ο σπετσιώτικος στόλος την επαναστατική περίοδο αποτελούνταν από εμπορικά πλοία Σπετσιωτών και έπαιξε κομβικό ρόλο στην πορεία της επανάστασης καθώς συμμετείχε σε μεγάλο αριθμό ναυμαχιών, όπως της Αρμάτας, καθώς και σε αποκλεισμούς οχυρών, συγκεκριμένα του Ναυπλίου και της Μονεμβασιάς. Την περίοδο εκείνη πρωταγωνιστικό ρόλο στην συμμετοχή των Σπετσών στην επανάσταση είχαν ηρωικά πρόσωπα όπως η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα, ο Ανδρέας Μιαούλης, ο Χατζηγιάννης Μέξης και ο Κοσμάς Μπαρμπάτσης, ονόματα τα οποία προσδιορίζουν ιστορικά το νησί έως και σήμερα.
Από το τέλος της Επανάστασης και μέχρι το 1860 ο εμπορικός στόλος των Σπετσών παρέμενε στα 3 ισχυρότερα λιμάνια του Αιγαίου. Έπειτα από την συγκρότηση του Ελληνικού κράτους, τα λιμάνια της Σύρου και του Πειραιά επισκιάζουν την ναυτική δύναμη του νησιού με αποτέλεσμα ο οικιστικός γιγαντισμός κατά την προεπαναστατική εποχή και ύστερα να σταματήσει, και εντέλει το νησί να παρακμάσει. Στις αρχές του 20ου αιώνα αρχίζει ο εκσυγχρονισμός του νησιού και η αναβάθμισή του σε τουριστικό θέρετρο, κυρίως με πρωτοβουλία του τοπικού ευεργέτη Σωτήριου Αναργύρου. Έκτοτε το νησί αποτελεί χαρακτηριστικό τουριστικό προορισμό, τα οικοδομικά λείψανα της επανάστασης αποτελούν χώρους τουριστικής επίσκεψης και ο οικισμός έχει επεκταθεί αρκετά σε σχέση με τις προγενέστερες φάσεις του, γεγονός που σήμερα του δίνει αμφιθεατρική μορφή.
Κάνοντας μια ανασκόπηση των όσων αναφέρθηκαν, οι Σπέτσες θα μπορούσαμε να πούμε πως στην πορεία της κατοίκησης τους διαμορφωθήκαν από τις μεταβάσεις από το μεγάλο στο μικρό και αντίστροφα, είτε αυτές ήταν θαλάσσιες είτε οικιστικές είτε πολιτισμικές.
[i] Το όνομα των Σπετσών αναφέρεται για πρώτη φορά σε έγγραφο του 1481, όταν ενετσιάνος αποκαλεί το κανάλι ανάμεσα στις Σπέτσες και την πελοποννησιακή Κόστα «ilcanal delle Spetie». Οι Έλληνες μιλούσαν για την Πέτσα και τους Πετσιώτες και πιθανολογείται ότι οι Ιταλοί πρόσθεσαν ένα «S» κατ’ αναλογία με το λιμάνι τους Σπέτσια (LaSpezia) στη ΒΔ Ιταλία. Όπως αναφέρεται στο Κάρολος Μπρουσάλης, V. Σπέτσες – Ύδρα, HistoryReport.gr
The revolutionary contribution of island places and their post-revolutionary evolution
by Natalie Morari
Spetses is geographically located within the Argolic Gulf and opposite the Peloponnesian coast of Ermionida, in close proximity to mainland Greece and centrally in the Aegean. Its geographical characteristics set it in fact, as an intermediate place, whose residential and social structure was formed over the centuries through maritime movements and the underlying spatio-socio-political connections. The special geophysiology of the place with the elongated mountain range crossing along the island (which is surrounded by intense vegetation and a pine forest), as well as the intense coastline in the northeastern part of the island, set the first settlement boundaries. The first fortified settlement of the island is located in its northeastern part, the development of which is the current settlement of Spetses.
The present study focuses on the social and residential changes that took place in the island of Spetses in the period after the signing of the Treaty of Kyutsuk Kainartzis (period of an absolute naval power for the island) and the period of the Revolution of 1821. Spetses participated from the beginning of the revolution. Finally we will discuss the modern era of Spetses from the post-war period until today.
During the period between 1770 and the signing of the treaty of Kyutsuk Kainartzis, the possibility of crossing the Aegean under the Russian flag gave the people of Spetses the power of sea movement, as a result of which they developed their commercial activities in Europe and the Black Sea regions. The result was the enlargement of Spetses fleet and at the development of the settlement.
In the period 1821-1832, Spetses played a leading role in the Greek Revolution. The people of Spetses were the first to raise the flag of the Revolution with a great ceremony and cannon fire. The Spetses fleet during the revolutionary period consisted of merchant ships that played a key role in the course of the revolution as they participated in a large number of naval battles, such as Armata, and in the blockades of the forts, specifically Nafplio and Monemvasia. At that time, heroic figures such as Laskarina Bouboulina, Andreas Miaoulis, Hatzigiannis Mexis and Kosmas Barbatsis played a leading role in the participation of Spetses in the revolution, names that historically define the island to this day.
After the end of the Revolution and until 1860 the merchant fleet of Spetses remained in the 3 strongest ports of the Aegean. At the establishment of the Greek state, the ports of Syros and Piraeus overshadowed the naval power of the island, that resulted to the residential gigantism during the pre-revolutionary era, but afterwards the island had been set in decline. At the beginning of the 20th century, the modernization of the island begins and it is upgraded to a tourist resort, mainly on the initiative of the local benefactor Sotirios Anargyros. Since then, the island has been a typical tourist destination, the ruins of the revolution are places of tourist visit and the settlement has expanded considerably compared to its previous phases, which today gives it an amphitheatric shape.
In conclusion Spetses, one could say, that in the course of their habitation was shaped by the transitions from big to small and vice versa, whether this was maritime or residential or cultural.
Ναταλία Μοράρη
Η Ναταλία Μοράρη γεννήθηκε στην Αθήνα και κατάγεται από την Ρόδο και την Σύμη. Είναι τελειόφοιτη στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Πολυτεχνείου Κρήτης. Πέραν της φοίτησης της στην σχολή, συμμετείχε σε αρχιτεκτονικά εργαστήρια σχετικά με φωτογραφικές αποτυπώσεις και μεθόδους αποκατάστασης παραδοσιακών οικιστικών συνόλων καθώς επίσης και σε εργαστήρια σχεδιασμού ελαφρών κατασκευών . Από το 2016 και μετά πραγματοποίησε την πρακτική της άσκηση σε αρχιτεκτονικό γραφείο στην Αθήνα και έκτοτε έχω συνεργαστεί με αρχιτεκτονικά γραφεία στο πλαίσιο των αποτυπώσεων υφιστάμενων κελυφών προς επέμβαση. Τα ερευνητικά αρχιτεκτονικά ενδιαφέροντα συμπυκνώνονται πάνω στις οικιστικές χαρτογραφήσεις τις αποτυπώσεις και την σύνδεση του παρελθόντος με το σήμερα.
Natalie Morari
Natalia Morari was born in Athens and comes from Rhodes and Symi. She is a final year student at the School of Architecture of the Technical University of Crete. In addition to her studies at the school, she participated in architectural workshops on photographic imprints and methods of restoration of traditional residential complexes as well as in light construction design workshops. From 2016 onwards, she did her internship in an architectural office in Athens and since then I have collaborated with architectural offices in the context of the fixing of existing shells for surgery. The research architectural interests are concentrated on the residential mapping, the imprints and the connection of the past with the present.