της Χάιδως Γεωργούλη
Τα μεγάλα αστικά κέντρα της Ηπείρου: Ιωάννινα, Πάργα, Πρέβεζα, Άρτα
Σκοπός της παρούσας εργασίας αποτελεί η διερεύνηση της επίδρασης της Ελληνικής Επανάστασης στη πόλη των Ιωαννίνων. Σε αντίθεση με άλλα αστικά κέντρα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, η απελευθέρωση της πόλης (1913) πραγματοποιείται ετεροχρονισμένα συγκριτικά με το ξέσπασμα της ελληνικής επανάστασης, παρά την ηγεμονική παρουσία του Χριστιανικού πληθυσμού εντός της πόλης. Το ξέσπασμα της επανάστασης βρίσκει τη πόλη στο απόγειο της οικονομικής και πνευματικής της ακμής ενώ η απελευθέρωσή της σηματοδοτεί την αποδυνάμωσή της. Τα ερωτήματα που αναδύονται είναι τα εξής: Πού οφείλεται η ετεροχρονισμένη απελευθέρωση της πόλης, παρά τη σημαντική συνδρομή της στον Επαναστατικό αγώνα; Ποιοι οι λόγοι της σταδιακής οικονομικής παρακμής της στα μεταγενέστερα χρόνια και πως συνδέονται με τα ιστορικά γεγονότα της Επανάστασης;
Τα στοιχεία που συλλέγονται (που αφορούν στη κοινωνική γεωγραφία της πόλης, τις σχέσεις εγγύτητας με άλλες περιοχές, κομβικά ιστορικά γεγονότα, ηγετικά πρόσωπα) ταξινομούνται σε δύο ομάδες. Η πρώτη αφορά στη συμβολή της πόλης στον επαναστατικό αγώνα των Ελλήνων από το ξέσπασμα της επανάστασης (1821) έως και τη σύσταση του ελληνικού κράτους (1881) και η δεύτερη στο αντίκτυπο της ελληνικής επανάστασης στη πόλη των Ιωαννίνων στο χρονικό φάσμα των μεταγενέστερων χρόνων (1881-σήμερα). Και οι δύο ομάδες έχουν ως σημείο αναφοράς το πολεοδομικό χάρτη της πόλης των Ιωαννίνων, όπως αποδόθηκε το 1902, και μέσω αυτού πραγματοποιείται μία νέα χαρτογράφηση των επαναστατικών εγγραφών της πόλης. Επισημαίνονται οι επαναστατικοί τόποι και τα πρόσωπα μέσα στο χάρτη της πόλης, αποδίδεται διαγραμματικά η κατανομή του πληθυσμού και τέλος χαρτογραφείται το δίκτυο σχέσεων της πόλης με άλλες περιοχές της οθωμανικής αυτοκρατορίας αλλά και της Ευρώπης. Τέλος, επιχειρείται η σύνδεση όλων των επιπέδων και η διαπλοκή τους με σκοπό τη δημιουργία ενός εικαστικού αφηγήματος-σεναρίου. Η ανάγνωση του αφηγήματος επαυξάνεται με τη παρεμβολή ηγετικών μορφών πόλης, που παρότι δε συνδέονται άμεσα με την απελευθέρωσή της (1913), προβάλλονται στο παλίμψηστο των επαναστατικών εγγραφών της ως υπόμνηση ότι η ίδια η πόλη βρίσκεται σε διαρκή ξεσηκωμό και αφύπνιση (πνευματική, οικονομική, επαναστατική κλπ).
Η πόλη
Η κομβική γεωγραφική θέση της πόλης (βρίσκεται στην ηπειρωτική Ελλάδα σε κοντινή απόσταση με τη θάλασσα) και το ευνοϊκό γεωγραφικό της ανάγλυφο συγκριτικά με τις δύσβατες περιοχές της Πίνδου που τη περιβάλλουν σε συνδυασμό με τη παρουσία του υδάτινου στοιχείου (λίμνη Παμβώτιδα) οδήγησαν στην ανάδειξή της ως ένα σημαντικό αστικό κέντρο, ήδη από τα πρώιμα χρόνια της μεταβυζαντινής περιόδου (8ος αιώνας μ.Χ) , όπου χρονολογείται η ανέγερση των πρώτων τειχών της. Μέσα στα τείχη εδραιώνεται η παρουσία χριστιανικού πληθυσμού και συγκεντρώνονται όλες οι εμπορικές και διοικητικές λειτουργίες της πόλης. Η οθωμανική κατάκτησή (1431) επιφέρει την σταδιακή διεύρυνση των ορίων της πόλης εκτός των τειχών, εξαιτίας των αποδημιών που παρατηρούνται από την Ισπανία και την Ιταλία καθώς και τα μεταναστευτικά ρεύματα των Χριστιανών, των Μουσουλμάνων και των Εβραίων εντός της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Η συμβολή της πόλης στην Ελληνική Επανάσταση
Το ξέσπασμα της ελληνικής επανάστασης βρίσκει τα Ιωάννινα στο απόγειο της οικονομικής τους ακμής. Η γεωπολιτική τους θέση σε συνδυασμό με την ηγετική παρουσία του Αλή Πασά (1788-1822) καθιστά τη πόλη ένα από τα σημαντικότερα αστικά κέντρα της Ευρώπης. Οι επαναστατικές εγγραφές της πόλης ιχνηλατούνται στους εμπορικούς δρόμους που συνδέουν τη πόλη με άλλα διεθνή δίκτυα και σταδιακά γεννούν μία ανερχόμενη ελληνική αστική τάξη, αρωγό της πνευματικής και επαναστατικής αφύπνισης των υπόδουλων ενώ παράλληλα διευκολύνουν τις μετακινήσεις των περιηγητών και άρα τη διάδοση απελευθερωτικών ιδεών .Ο χωρικός εντοπισμός της αφύπνισης παρατηρείται μέσω της ανοικοδόμηση σχολών, και εκκλησιών από προεστούς και εμπόρους (βλ. Ζωσιμαία Σχολή , ευεργέτες: έμποροι Αδελφοί Ζωσιμάδες). Σημαντικοί τροφοδότες του εμπορίου αποτελούν τόσο οι συντεχνίες εντός της πόλης όσο η ενδοχώρα της οθωμανικής αυτοκρατορίας, εξαιτίας της αυξημένης ζήτησης πρώτων υλών (μετάξι, μαλλί κλπ) από μεγάλα ευρωπαϊκά αστικά κέντρα. Οι ορεινοί όγκοι της Ηπείρου μετατρέπονται σε “εργασιοτοπία” , με αποτέλεσμα την ισχυρή ηγεμονία των εθνοτικών κοινοτήτων στη περιοχή (Βλάχοι, Αρβανίτες κλπ) αλλά και την ανάδειξη ισχυρών οικισμών της περιφέρειας (Συρράκο/ Καλαρρύτες). Παράλληλα, στο κέντρο της πόλης η εκκλησιαστική και οθωμανική διοίκηση καθορίζουν τη κοινωνική γεωγραφία των κοινοτήτων (χριστιανικών, εβραϊκών και μουσουλμανικών)και κατ’επέκταση τις σχέσεις εξουσίας μεταξύ αυτών.
Το αντίκτυπο της επανάστασης στην πόλη των Ιωαννίνων
Η θέσπιση των συνόρων του νεοσύστατου ελληνικού κράτους τροποποιεί τις εμπορικές συναλλαγές μεταξύ των συντεχνιών (αργυροχοΐα, βυρσοδεψία κλπ) των Ιωαννίνων και της υπόλοιπης οθωμανικής ενδοχώρας ενώ η αλλαγή του νομοθετικού οθωμανικού συστήματος ταυτόχρονα με τη μεγάλη πυρκαγιά που πλήττει την αγορά της πόλης (επιβολή υψηλών δασμών) αποδυναμώνει σταδιακά τη τοπική οικονομία. Ταυτόχρονα, η βιομηχανική επανάσταση που έχει ήδη ξεσπάσει την Ευρώπη πλήττει τις συναλλαγές της πόλης με άλλα ευρωπαϊκά αστικά κέντρα. Η μετατόπιση του ενδιαφέροντος σε άλλους τομείς του δευτερογενή τομέα οδηγεί στην αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου της πόλης και στην οριστική εγκατάλειψη μεγάλου αριθμού συντεχνιών. Το γεγονός αυτό επιδρά σημαντικά στην κατανομή των πληθυσμού της πόλης. Η νέα κοινωνική γεωγραφία της ορίζεται από την αποδυναμωμένη πλέον αστική τάξη, την εδραίωση των Χριστιανών στο κέντρο της πόλης και τα μεταναστευτικά ρεύματα των Οθωμανών προς άλλα αστικά κέντρα της οθωμανικής αυτοκρατορίας (μετά με την απελευθέρωση της πόλης). H πόλη χάνει την αίγλη του παρελθόντος, ενώ η ιταλική και γερμανική κατοχή που επέρχονται σηματοδοτούν την το τέλος της ευημερίας της.
The major urban centers of Epirus: Ioannina, Parga, Preveza, Arta
by Chaido Georgouli
The current research project focuses on the impact of the Greek Revolution in the city of Ioannina. Unlike other urban cities of the Ottoman Empire, the liberation of the Ioaninna (1913) took place in a delayed manner, compared to the outbreak of the Greek revolution, despite the hegemonic presence of the Christian population within the city. On the outbreak of the revolution, the city is at the peak of its economic and spiritual prosperity while its liberation marks its decay. Hence, the questions that arise are; What is the reason for the delayed liberation of the city, despite its significant contribution to the Greek Revolution? What are the reasons for its gradual economic decline in later years and how are they related to the historical events of the Revolution?
The collected data from historic sources (relating to the social geography of the city, its relations with other areas, important historical events and military commander) are classified into two groups. The first one concerns the contribution of the city to the revolutionary struggle of the Greeks at the timeline of the outbreak of the revolution (1821) to the establishment of the Greek state (1881), while the second refers to the impact of the Greek revolution in the city of Ioannina within the period of later years (1881 -today). Both groups have as reference point the urban map of the city of Ioannina, as rendered in 1902. This map is used as reference point of a new mapping of the revolutionary records of the city. In the new map, people and revolutionary places are marked in the same layer and it is diagrammed the distribution of the population as well as the network of relations of the city with other regions of the Ottoman Empire and Europe. Finally, the different layers are combined together and their overlapping create a visual narrative-script. The reading of the narrative is augmented by the intervention of leading figures of the city, who, are projected in the palimpsist of its revolutionary traces, as a reminder that the city itself is in constant revolution and awakening (spiritual, economic, etc).
The city
The important site of the city (located in mainland Greece close to the sea) , its mild topography compared to the surrounding mountainous areas of Pindos and the presence of water (Lake Pamvotida) led to its emergence as an important urban center by the time of the early years of the post-Byzantine period (8th century AD), when it is notices the construction of its first walls. The presence of the Christian population is indicated within the walls, where commercial and administrative functions of the city are gathered. The Ottoman conquest (1431) led to the gradual expansion of the city, due to Spanish and Italian immigrants as well as the migratory flows of Christians, Muslims and Jews from the Ottoman Empire.
The contribution of the city to the Greek Revolution
On the outbreak of the Greek revolution, Ioannina is at the peak of its economic prosperity. Their geopolitical site in combination with the leading presence of Ali Pasha (1788-1822) upgrades the city as one of the most important urban centers in Europe. The revolutionary marks of the city are traced in the trade routes that connect the city with other international network, which gradually give birth to a rising Greek bourgeoisie, aiding to the spiritual and revolutionary awakening of Christians. At the same time, trade routes make Ioannina an accessible city for European Grand Tourists. Revolutionary traces are indicated through through the reconstruction of schools, and churches by priests and merchants (for example Zosimaia School, benefactors: merchants Zosimades Brothers). Both the guilds within the city and the pastoral landscape of the Ottoman Empire are important suppliers of trade, due to the increased demand for raw materials (silk, wool, etc.) by large European urban centers. The mountains of Epirus are transformed into “tascapes”, resulting in the presence of ethnic communities in the area (Vlachs, Arvanites, etc.) and the creation of other towns in the region (Syrrako / Kalarrytes). Ottoman administration determine the social geography of the communities (Christian, Jewish and Muslim) and the relations of power between them.
The impact of the revolution on the city of Ioannina
The establishment of the new borders of the Greek state changes trade relations between the guilds (silversmithing, tannery, etc.) of Ioannina and the rest of the Ottoman hinterland, while the modification of the Ottoman legislative system afflicts marketplaces. Local economy is gradually weakened. At the same time, industrial revolution that has already broken out in Europe is affecting city’s trade relations with other European urban cities. The interest of traders shifts to other actors of the secondary sector. The production model of the city is now related to abandonment of a large number of guilds. This fact has a significant impact on the population of the city. Its new social geography is defined by a large group of weakened bourgeoisies, the presence of Christians in the city center and the migration flows of the Ottomans to other urban centers of the Ottoman Empire (after the liberation of the city). The city loses the glamor of the past, while the upcoming Italian and German occupation mark the end of its prosperity.
Χάιδω Γεωργούλη
Είμαι φοιτήτρια του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Έχοντας ολοκληρώσει τις σπουδές μου στο κύκλο των υποχρεωτικών και επιλεγόμενων μαθημάτων, όπως ορίζονται από το πρόγραμμα σπουδών του Τμήματος, καθώς και την παρουσίαση του ερευνητικού θέματος (τίτλος: «Ποιμενικό Τοπίο: το ‘’διάβα’’, ο χώρος και ο αποπληθυσμός» βρίσκομαι στο στάδιο εκπόνησης της διπλωματικής εργασίας ενώ εργάζομαι παράλληλα στο αρχιτεκτονικό γραφείο aether:arch στη Λάρισα.
Chaido Georgouli
I study at the department of Architecture Engineering of the University of Thessaly. As an undergraduate student, I have already completed my studies at obligatory and elective courses, as defined by the curriculum structure of the department, and I have presented my research project (title: ’Pastoral landscape; “dhiava”, space and de-population’). I am currently elaborating on my thesis while I am working at the architecture firm aether:arch, based in Larisa.