της Νεκταρίας Λαϊνάκη
Τα κάστρα και η στρατηγική προστασίας της νήσου κατά των Οθωμανών
Τέσσερα πελάγη βρέχουν το νησί: το Κρητικό, το Ιόνιο, το Λυβικό και, από το ακρωτήριο Λίθινο ως το ακρωτήριο Σίδερο, το Αιγυπτιακό πέλαγος. Έκταση: 8.331 τ. χλμ. Ανάπτυξη ακτών: 1.046,4 χλμ. Κάτοικοι: 604.160 (2011: 621.340). Η βόρεια ακτή της Κρήτης έχει εντελώς διαφορετική μορφολογία από τη νότια. Η πρώτη διαθέτει χερσονήσους και μεγάλα ακρωτήρια, εκτεταμένους κόλπους και πολλούς όρμους, ενώ η νότια είναι ελάχιστα διαμελισμένη. Οι κυριότεροι κόλποι δυτικά προς τα ανατολικά είναι, της Κισσάμου, των Χανίων, της Σούδας, του Αλμυρού, του Μιραμπέλου και της Σητείας, στο Λυβικό πέλαγος διανοίγεται ο κόλπος της Μεσσαράς, στη βόρεια ακτή σχηματίζονται οι χερσόνησοι Γραμβούσας, Ροδωπού, Ακρωτηρίου-Σούδας, Σπιναλόγκας και Σητείας. Οι νησίδες Γραμβούσα και Άγρια Γραμβούσα είναι προεκτάσεις της ομώνυμης χερσονήσου του βορειοδυτικού άκρου της Κρήτης.
Η κατάκτηση του Χάνδακα από τους Οθωμανούς έληξε άδοξα μετά από προδοσία του Ενετού Μοροζίνη το 1669. Είχε προηγηθεί η κατάληψη των κάστρων της δυτικής Κρήτης , αρχικά των Χανίων και μετά του Ρεθύμνου το 1645. Μετά το 1750, η κατάσταση έγινε απελπιστική. Οι γερλήδες Ιμπραήμ Αληδάκης στα Χανιά, Αρίφ Αγάς στο Ρέθυμνο, Μπεντρή εφέντης και Χάνιαλης στο Ηράκλειο και Μεμέτ Αγάς ή Μεμέτακας στη Σητεία είχαν μεταβληθεί σε κράτος εν κράτει: Λεηλατούσαν, ρήμαζαν, σκότωναν, βίαζαν. Το 1770 οργανώνεται η Επανάσταση του Δασκαλογιάννη. Η πρώτη επανάσταση των Κρητικών εναντίον των Τούρκων ξέσπασε το 1770 στα Σφακιά των Χανίων. Πρωτεργάτης της επανάστασης υπήρξε ο πλούσιος Σφακιανός πλοιοκτήτης Ιωάννης Βλάχος ή Δασκαλογιάννης, ο οποίος ξεσήκωσε τους κατοίκους της επαρχίας του, θεωρώντας σίγουρη τη στρατιωτική βοήθεια των Ρώσων. Κατά την παράδοση η τελική απόφαση για την επανάσταση πάρθηκε στην συνέλευση της 10ης Οκτωβρίου του 1769. Οι πρωτεργάτες της εξέγερσης ήταν δώδεκα με επικεφαλή το Δασκαλογιάννη και είναι οι εξής: Πρωτόπαπας, Γεώργιος Δασκαλάκης, Αντρουλής Μοράκης ή Κουτρουμπάς, Μανούσακας, Ανδρουλιός Βολουδάκης ή Βάρδακας, Στρατής Βουρδουμπάς ή Μπούρμπαχης, Μανούσος Κούτσουμπας, Γεώργιος Σκορδύλης, Γεώργιος Πάτερος, Μανούσος Μπονάτος και Χούρδος. Αφού είχε συγκεντρώσει όπλα και εφόδια, ήθελε να στείλει το μήνυμα της επικείμενης επανάστασης σε ολόκληρη την Κρήτη, πράγμα όμως αρκετά δύσκολο, ειδικά για τις πεδινές περιοχές του νησιού. Ο Δασκαλογιάννης τότε έξυπνα σκέφτηκα να χρησιμοποιήσει κάτι που οι Κρητικοί, ουδέποτε εγκατέλειψαν, ακόμα και στις πιο δύσκολες περιόδους, και δεν είναι άλλα από το τραγούδι και το χορό. Στέλνει επιστολή στο βιολάτορα Στέφανο Τριανταφυλλάκη ή Κιώρο, όπου τον προσκαλεί στην Ανώπολη για να ετοιμάσει έναν πυρρίχιο χορό γεμάτο συμβολισμούς, κρυφά νοήματα και μυστικά μηνύματα, ειδικά γραμμένο για το «πέμπτο ζάλο», την Πέμπτη δηλαδή προσπάθεια που γινόταν στην Κρήτη ώστε να απαλλαχθούν από τον Οθωμανικό ζυγό. Μάλιστα για κάθε ένα αρχηγό που έφευγε από το τέλος του χορού και έπιανε μπροστά, υπήρχε και διαφορετικό μουσικό γύρισμα, ενώ οι υπόλοιποι έντεκα που ακολουθούσαν, αναφωνούσαν το όνομά του πρώτου. Η εξέγερση κατεπνίγει, καθώς η βοήθεια από τη Ρωσία δεν έφτασε ποτέ. Ο Δασκαλογιάννης και πολλοί από τους στρατηγούς του σκοτώθηκαν, όμως το πεντοζάλι, ο χορός της επανάστασης του Δασκαλογιάννη, σώθηκε μέχρι και σήμερα.
Τα κάστρα του Χάνδακα, του Ρεθύμνου ,των Χανίων, του Μυλοποτάμου, των Σφακίων, της Σητείας, του Παλαιόκαστρου, των Απτέρων, καταλήφθηκαν από τους Τούρκους ενώ αγώνα κατά των Οθωμανών κρατούσαν για αρκετά χρόνια αργότερα τα κάστρα της Σπιναλόγκας, της Κισάμου, της Σούδας και της Γραμβούσας. Το τελευταίο μάλιστα ήταν και ο συνδετικός κρίκος με τον Μοριά και την υπόλοιπη νησιωτική Ελλάδα.
Άλλο χορό δεν τρέγουμαι, ωσάν τον Πεντοζάλη
που πάει τρία ζάλα εμπρός και δυό γιαγέρνει πάλι
Από τις 11 Ιουνίου 1821, οι Τούρκοι ξεκίνησαν και σφαγές που απλώθηκαν ως την επαρχία Σελίνου. Τον Ιούλιο του 1825, Κρητικοί της διασποράς βγήκαν στο σαντζάκιο των Χανίων, ενώθηκαν με μόνιμους κατοίκους, άμεσα στους οποίους και Σφακιανοί, πήραν τα φρούρια της Γραμβούσας και του Κίσσαμου και γενίκευσαν την επανάσταση.
Η δεύτερη περίοδος της επανάστασης, η λεγόμενη της Γραμβούσας, θα ξεκινήσει στις 2 Αυγούστου 1825 με την κατάληψη της Γραμβούσας και θα διαρκέσει ως το 1830. Από το 1828 ως το τέλος αυτής της περιόδου, το δεύτερο φρούριο στα χέρια των επαναστατών θα είναι το Καστέλι της Κισάμου. «Πραγματικά, κατά την εποχή εκείνη η Γραβούζα ήταν ακόμα φωλιά πειρατική. Πριν εφτά μήνες χρειάστηκε ολόκληρος ο Αγγλογαλλικός στόλος και ένα απόσπασμα από ταχτικούς Έλληνες στρατιώτες με τη διοίκηση του Μαυροκορδάτου να ερευνήσουν εκείνο το καταφύγιο των κακούργων. Και το πιο αξιοσημείωτο είναι ότι αυτές οι Κρητικές Αρχές αρνήθηκαν να παραδώσουν κάπου δώδεκα πειρατές, που ζητούσε ο κυβερνήτης της Αγγλικής ναυτικής μοίρας. Τότε αναγκάστηκε αυτός να βομβαρδίσει το φρούριο, να πυρπολήσει πολλά πλοία και να κάνει απόβαση για να ικανοποιήσει την προσβολή που έγινε στην Αγγλική σημαία» (Ιούλιος Βερν, Κουρσάροι του Αιγαίου).
1830-1840. Περίοδος Αιγυπτιοκρατίας. Στα 1856, ο σουλτάνος δημοσίευσε το Χάτι Χουμαγιούν «Λαμπρό έγγραφο». Η επανάσταση έσβησε την άνοιξη του 1869 στα Χανιά. Όμως, στα 1878, η Κρήτη απέκτησε ένα είδος αυτονομίας που διασφάλιζε την ισότιμη συμβίωση Τούρκων και Ελλήνων με τη συνθήκη της Χαλέπας. Στις 3 Νοεμβρίου του 1898, ο τελευταίος Τούρκος είχε φύγει από το νησί. Στις 10 Μαρτίου του 1905, ξέσπασε η επανάσταση στο Θέρισο, στους πρόποδες των Λευκών Ορέων.
The castles and the protection strategy of Megalonisos against the Ottomans
by Nektaria Lainaki
Four seas rain down the island of Crete: the Cretan, the Ionian, the Libyan and, from Cape Lithino to Cape Sidero, the Egyptian Sea. The north coast of Crete has a completely different morphology from the south. The first has peninsulas and large capes, extensive bays and many coves, while the south is sparsely divided. The main bays from west to east are Kissamos, Chania, Souda, Almyros, Mirabello and Sitia, in the Libyan Sea the bay of Messara opens, on the north coast are formed the peninsulas of Gramvousa, Rodopou, Souda Spinalonga and Sitia. The inlands of Gramvousa and Agria Gramvousa are extensions of the homonymous peninsula of the northwestern tip of Crete.
The conquest of Chandakas by the Ottomans ended ingloriously after the betrayal of the Venetian Morosini in 1669. It was preceded by the occupation of the castles of western Crete, first of Chania and then of Rethymnon in 1645. After 1750, the situation became desperate. The guerrillas Ibrahim Alidakis in Chania, Arif Agas in Rethymno, Bentri efentis and Chanialis in Heraklion and Memet Agas or Memetakas in Sitia had changed from state to state: They were looting, plundering, killing, raping. In 1770 the Revolution of Daskalogiannis is organized. The fifth attempt revolution of the Cretans against the Turks broke out in 1770 in Sfakia of Chania. The forerunner of the revolution was the rich Sfakian shipowner Ioannis Vlachos or Daskalogiannis, who incited the inhabitants of his province, considering the military aid of the Russians certain. According to tradition, the final decision for the revolution was taken at the assembly of October 10, 1769. The leaders of the uprising were twelve led by Daskalogiannis and are as follows: Protopapas, Georgios Daskalakis, Antroulis Morakis or Koutroumbas, Manousakas, Androulios Voloudakis or Vardakas, Stratis Vourdoumbas, Bourgounos Gourbous, Gourbous Sour. Having gathered weapons and supplies, he wanted to send the message of the impending revolution throughout Crete, but this was quite difficult, especially for the lowland areas of the island. Daskalogiannis then cleverly thought to use something that the Cretans, never abandoned, even in the most difficult times, and is none other than song and dance. He sends a letter to the violator Stefanos Triantaphyllakis or Kioros, where he invites him to Anopolis to prepare a pyrrhic dance full of symbolism, hidden meanings and secret messages, specially written for the “fifth dizziness”, the Thursday attempt to avoid the Ottoman yoke. In fact, for each leader who left the end of the dance and got ahead, there was a different musical turn, while the other eleven that followed, shouted the name of the first. The uprising is stifling, as aid from Russia has never arrived. Daskalogiannis and many of his generals were killed, but the pentozali, the dance of Daskalogiannis’s revolution, has survived to this day.
The castles of Chandakas, Rethymno, Chania, Mylopotamos, Sfakia, Sitia, Paleokastro, Aptera, were occupied by the Turks while the castles of Spinalonga, Kissamos and Souda held a fight against the Ottomans for several years and Gramvousa. The last one was in fact the connecting link with Moria and the rest of island Greece. From June 11, 1821, the Turks started massacres that spread to the province of Selino. In July 1825, Cretans of the Diaspora came out to the sanjak of upper Chania, united with permanent residents, including Sfakians, took the fortresses of Gramvousa and Kissamos and generalized the revolution.
The second period of the revolution, the so-called Gramvousa, will begin on August 2, 1825 with the occupation of Gramvousa and will last until 1830. From 1828 until the end of this period, the second fortress in the hands of the revolutionaries will be Kastelli of Kissamos. “Indeed, at that time Gravouza was still a pirate nest. Seven months ago, the entire Anglo-French fleet and a detachment of regular Greek soldiers with the command of Mavrokordatos needed to search that refuge of criminals. And the most remarkable thing is that these Cretan authorities refused to hand over some twelve pirates, requested by the commander of the English naval squadron. He was then forced to bomb the fortress, set fire to several ships and make a landing to satisfy the attack on the English flag.” ( Jules Verne, Corsairs of the Aegean).
1830-1840.Period of Egyptian occupation. In 1856, the sultan published Hati Humayun “Brilliant Document”. The revolution in Chania ended in the spring of 1869. However, in 1878, Crete gained a kind of autonomy that ensured the equal coexistence of Turks and Greeks with the treaty of Aleppo. On November 3, 1898, the last Turk had left the island. On March 10, 1905, the revolution broke out in Therissos, at the foot of the White Mountains.
Νεκταρία Λαϊνάκη
Γεννήθηκε στην Κίσαμο Χανίων Κρήτης, όπου ολοκλήρωσε τις πρώτες εκπαιδευτικές βαθμίδες. Εισαγωγή αρχικά στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση στην ΑΣΕΤΕΜ ΣΕΛΕΤΕ , τμήμα Δομικών Έργων. Στη συνέχεια ολοκλήρωση σπουδών στο ΤΕΙ ΑΘΗΝΩΝ Τμήμα Διακοσμητικής Σχολή Γραφικών Τεχνών και Καλλιτεχνικών Σπουδών. Πτυχιακή εργασία με αντικείμενο την μελέτη του παραδοσιακού επίπλου της Κρήτης και το σχεδιασμό σύγχρονων. Το 2018 ολοκλήρωσε τις σπουδές στη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ε.Μ.Π. Υποψήφια Διδάκτορας στο Μεταπτυχιακό Τμήμα της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών στον Τομέα Ι από τον Ιούλιο του 2018. Εργάστηκε ως ελεύθερος επαγγελματίας με την ιδιότητα του Μορφολόγου Διακοσμητή από το 1995 έως το 2010. Κυρίως σε αποκαταστάσεις ιστορικών κτηρίων στην Κρήτη. Εργασία στο 3ο ΕΠΑΛ της Σιβιτανιδείου Σχολής ως ωρομίσθια στο τμήμα των Διακοσμητών. Από το 2018 μέχρι και το2020 εκπονεί επικουρικό έργο στο Χειμερινό εξάμηνο στο μάθημα του 5α , αποτυπώσεις παραδοσιακών συνόλων και κτηρίων και στο εαρινό 4ο εξάμηνο στο μάθημα των Αποτυπώσεων κτηρίων, στη σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του ΕΜΠ. Από το 2018 εξασκεί το επάγγελμα του Αρχιτέκτονα Μηχανικού με έδρα την Κίσαμο.
Nektaria Lainaki
She was born in Kissamos, Chania, Crete, where she completed her first educational degrees. Introduction to Higher Education at ASETEM SELETE, department Civil Construction Works. Completion of studies at the TEI of ATHENS Department of Decorative School of Graphic Arts and Artistic Studies. Thesis on the study of traditional Cretan furniture and modern design. Completion of studies at the School of Architectural Engineering, NTUA. PhD Candidate in the Postgraduate Department of the School of Architectural Engineering in Sector I from July 2018. Work as a freelancer as a Morphologist Decorator from 1995 to 2010. Mainly in restorations of historic buildings in Crete. Work in the 3rd EPAL of the Civitanideio School as an hourly wage in the Department of Decorators. From 2018 until 2020, she is preparing an auxiliary project in the Winter semester in the course of the 5th, imprints of traditional ensembles and buildings and in the spring 4th semester in the course of Impressions of buildings, at the School of Architectural Engineering of the NTUA. Since 2018 she practice the profession of Architect Engineer based in Kissamos.