της Αμαλίας Μηλιώνη
Η Ακρόπολη, Η Αθήνα, Η Ελλάδα: Το τρίπτυχο στην ζωγραφική του 19ου αιώνα
Η θεματική αυτή εξερευνεί τη σχέση της ζωγραφικής του 19ου αιώνα με την εικόνα της Αθήνας και της Ελλάδας, εστιάζοντας στην επίδραση της Ακρόπολης και του αρχαιοελληνικού στοιχείου στην εικόνα αυτή. Μετά την ίδρυση του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, φαίνεται πως η εικόνα της Ακρόπολης, ως απώτατο σύμβολο του αρχαιοελληνικού πολιτισμού συγκροτεί και συμπυκνώνει την εικόνα της Αθήνας. Η ταύτιση αυτή είναι εμφανής, όχι μόνο από μέσω των πολλαπλών εικαστικών αναπαραστάσεων που την συμπεριλαμβάνουν ως κεντρικό και ίσως μοναδικό στοιχείο, αλλά και από το ίδιο το πολεοδομικό σχέδιο της Αθήνας που προτάθηκε από τον Κλεάνθη και Schaubert, το οποίο στρέφεται και «αγκαλιάζει» την Ακρόπολη. Παράλληλα η εικόνα της Αθήνας, ως πρωτεύουσας και σύμβολο της Ελληνικής αρχαιότητας, συγκροτεί την εικόνα της Ελλάδας και αποτελεί τον κύριο εκπρόσωπό της. Αυτή η τριπλή συνεπαγωγή και συνταύτιση επηρεάζει και διαμορφώνει όχι μόνο τη ζωγραφική, αλλά και το εθνικό φαντασιακό.
Πρόκειται, λοιπόν για μια συνειδητή επιλογή του αρχαιοελληνικού στοιχείου και μια εκ διαμέτρου απόρριψη του ανατολίτικου, του βυζαντινού και του λαϊκού. Η αναζήτηση της ελληνικότητας, της ταυτότητας της χώρας και των κατοίκων της, αρχικά ταυτίζεται με τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό και ωφελείται από αυτόν. Η ανάδειξη της Ελλάδας ως απαρχής και κοιτίδας -πολιτικής, κοινωνικής και πολιτιστικής- του ευρωπαϊκού πολιτισμού δημιουργεί τις προυποθέσεις για την ένταξή της στο πεδίο των ευρωπαϊκών προοδευτικών χωρών. Κατά τη διάρκεια, όμως, του 19ου και 20ου αιώνα, η κατεύθυνση αυτή αλλάζει. Η συμβολοποίηση της Ακρόπολης και του αρχαιοελληνικού στοιχείου, η κριτική στάση μπροστά στη, κατά μία έννοια, αυθαίρετη σύνδεση του νέου κράτους με τον αρχαίο πολιτισμό, αλλά και η αποδοχή του ανατολίτικου παρελθόντος της Ελλάδας, διαφαίνονται μέσα από τη ζωγραφική, που είτε ακολουθεί είτε όχι, δυτικότροπες τεχνικές και ρεύματα. «Το τρίπτυχο αυτό εντάσσεται σε αφηγήματα που αποκαλύπτουν τις ποικίλες διαστάσεις και αλληλεπιδράσεις του με το άτομο, συνειδητές και ασυνείδητες, συναισθηματικές και ιδεολογικές που διαμορφώνουν θετικά ή αρνητικά την ταυτότητα του νέου Έλληνα» [Τσακίρη, Ε. 2017].
Όσον αφορά τη δική μου προσπάθεια αποτύπωσης όλου αυτού του επιχειρήματος και της χρονικής εξέτασής του, επικεντρώθηκα στο χωρικό αποτύπωμα της ίδιας της Ακρόπολης. Απ’τη μία έχουμε μια προσπάθεια συγκερασμού των τριών κλιμάκων του τρίπτυχου Ακρόπολης-Αθήνας-Ελλάδας μέσω χαρτών και τομών, ενώ απ’την άλλη μια προσπάθεια κατηγοροποίησης των διαφόρων εικαστικών δειγμάτων, ώστε να γίνει σαφής η ιδέα και θεωρία πίσω από αυτό. Η κατάτμηση του ιερού λόφου της Ακρόπολης με μια υπόνοια στρωματογραφίας από αρχαιολογικές ανασκαφές, κατευθύνει προς μια προσπάθεια χρονικής αποτύπωσης της πολλαπλότητας και του παλίμψηστου.
Στη βάση τοποθετούνται καταγραφικές γκραβούρες από ξένους περιηγητές, που αποτυπώνουν μια Αθήνα οθωμανική, προεπαναστατική και πολυπολιτισμική. Η αμέσως επόμενη σειρά ζωγραφικών πινάκων διαφοροποιείται καίρια από την προηγούμενη, καθώς ολόκληρη η Αθήνα περιγράφεται μέσω του λόφου της Ακρόπολης και μόνο. Στις τοπιογραφίες των Ευρωπαίων ζωγράφων παρατηρούνται πανομοιότυπες συνθέσεις, συμμετρία και κεντροβαρικότητα όσον αφορά το λόφο. Η Ακρόπολη παρουσιάζεται λαμπερή, φωτεινή, τα λευκά μάρμαρα δημιουργούν μια μεταφυσική αίσθηση, επιφορτισμένα με μια αγνότητα και μια εσωτερική λάμψη, σχεδόν πνευματική. Από αυτήν την ομοιότητα στην σύνθεση και στην οπτική του χώρου από τους διάφορους καλλιτέχνες, γεννήθηκε και η πρωταρχική ιδέα αντιπαραβολής των ζωγραφικών έργων το ένα πάνω στο άλλο, όπως φαίνεται και από τις εικόνες στο πάνω μέρος της πινακίδας. Αυτή η διαστρωμάτωση δίνει την αίσθηση του παλίμψηστου, της χρονικής και χωρικής διαφοροποίησης της πόλης και της ζωγραφικής. Όπως είχε πει και ο Paul Klee «Η τέχνη δεν αναπαριστά κάτι ορατό, το καθιστά ορατό» [Klee, P. 1920]. Και σε αυτή τη περίπτωση η κατεύθυνση του βλέμματος και του ενδιαφέροντος προς το αρχαιοελληνικό στοιχείο μέσα από τη τέχνη, σχετίζεται με μια πολιτική κατεύθυνση. Η Ακρόπολη, μεταεπαναστατικά αποτελεί τον ιδεατό και πραγματικό στόχο του αναγεννημένου έθνους [Κασιμάτη, Μ. 2006]. Τέλος, στις τελευταίες προς τα πάνω σειρές, παρουσιάζονται έργα Ελλήνων καλλιτεχνών από τα τέλη του 19ου και του 20ου αιώνα. Η Ακρόπολη και το αρχαιοελληνικό στοιχείο μετατρέπονται σε σύμβολα, υποκειμενοποιούνται, και οπτικοποιούνται με ένα τελείως διαφορετικό τρόπο. Η καλλιτεχνική προσέγγιση, νατουραλιστική, ηθογραφική, σουρεαλιστική, λαϊκότροπη ή εξπρεσιονιστική, χρησιμοποιεί τα σύμβολα αυτά, χωρίς απαραίτητα να τα καταδεικνύει, με σκοπό την κατασκευή αφηγημάτων, ατομικών ή συλλογικών.
Τσακίρη, Ε. Εικαστικά Παλίμψηστα: Ο ρόλος των εικαστικών αναπαραστάσεων στην συγκρότηση τηε Εικόνας της Πόλης. Η περίπτωση της Αθήνας. 2ο συνέδριο ‘Marketing & Branding Τόπου’. Λάρισα: 2017
Κασιμάτη, Μ. Αφανείς και ήρωες στη νεοελληνική ζωγραφική τον 19ο αιώνα. 2006
Acropolis, Athens, Greece: The Triptych in 19th century Painting
by Amalia Milioni
This study explores the relationship between the 19th century painting and the image of Athens and Greece, focusing on the influence of the Acropolis and the ancient Greek culture in it. After the establishment of the newly formed Greek state, it seems that the image of the Acropolis, as the ultimate symbol of ancient Greek culture, constitutes and condenses the image of Athens. This identification is obvious, not only due to the multitude of visual representations, that include it as a central or even as a unique element, but also due to the very plan of Athens, proposed by Cleanthes and Schaubert, which is oriented towards Acropolis and “embraces” it. At the same time, the image of Athens, as the capital and symbol of Greek antiquity, constitutes the image of Greece, but also consists its main representative. This triple implication affects and forms not only the painting, but the national imaginary, too.
Thus, we are dealing with a conscious choice of the ancient Greek representative and the rejection of the oriental, the byzantine and the popular element in painting. In search of the “greekness”, the identity of the country and its inhabitants, is initially identified with the ancient Greek culture and benefits from this connection. The emergence of Greece as the origin and cradle- political, social and cultural- of European civilization creates the preconditions of its inclusion in the field of European progressive countries.
During the 19th and 20th century, this direction changes. The symbolization of the Acropolis and the ancient Greek element, the critical attitude towards the somehow arbitrary connection of the new state and the ancient civilization, plus the acceptance of the oriental past of Greece, provide us with a plethora of paintings, that either follow or not the western techniques and art movements. “This triptych is part of narratives that reveal various dimensions and interactions with the individual, conscious and unconscious, emotional and ideological, that positively or negatively shape the identity of the modern Greek man” [Tsakiri, E. 2017].
As far as my work is concerned, in order to capture and examine chronologically this argument, I focused on the spatial imprint of Acropolis itself. We can observe, on the one hand, an attempt of combining the three scales of the Acropolis-Athens-Greece triptych, through maps and sections, while on the other hand an attempt of categorizing the various works of art, in order to simplify the theory and make the idea, behind it, clear. The section of the sacred hill of Acropolis with a layer of stratigraphy from archaeological excavations on it, directly implies to a temporal depiction of the multiplicity and the palimpsest.
At the base, there are engravings by foreign travelers, depicting the Ottoman, pre-revolutionary and multicultural Athens. In the upper series, the paintings differ crucially, as they depict Athens through the hill of the Acropolis and only. These European landscape paintings, are distinguished by the same composition, the symmetry and the centrality of the hill. The Acropolis is presented bright and glorious, thus the white shiny marbles, create a metaphysical feeling, charged with purity and inner glow. This similarity in composition and in the visual space by different artists, generated the idea of the image collocation, one on the top of the other, as can be seen in the upper area of the board. As Paul Klee once said “Art does not reproduce the visible, but makes visible” [Klee, P. 1920]. And in this case the direction of the interest into the ancient Greek element through art, is related to a political direction. The Acropolis, in the post-revolutionary era, is the ideal and real goal of the reborn nation [Kasimati, M. 2006]. Finally, in the above area, there are works of art by Greek painters from the late 19th century and 20th century. The Acropolis and the ancient Greek element are transformed into symbols, they are subjectified and visualized in a completely different way. The artistic approach either naturalistic, ethographic, surrealistic, popular or expressionist, uses these symbols without necessarily demonstrating them in a positive way, in order to construct narratives, that are either personal or social.
Αμαλία Μηλιώνη
H Αμαλία Μηλιώνη, είναι 23 ετών και γεννήθηκε στην Αθήνα. Είναι τελειόφοιτη φοιτήτρια του τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και εργάζεται ως βοηθός σε παιδικά τμήματα ζωγραφικής σε φροντιστήριο σχεδίου. Έχει συμμετάσχει πρακτικά σε εργαστήρια παραδοσιακής δόμησης και εθελοντικά σε φεστιβάλ animation, ενώ παράλληλα ασχολείται με τη γραφιστική, τη ζωγραφική και τη χαρακτική και ανακαλύπτει σιγά σιγά την τέχνη του βίντεο.
Amalia Milioni
Amalia Milioni, born in Athens, is 23 years old. She is a senior student in the School of Architecture of the National Technical University of Athens and is currently working as an assistant to children’s drawing and painting classes. She has practically participated in workshops about traditional construction methods and in animation festivals, as a volunteer. At the same time, she is working on graphic arts, painting and printmaking, while she is gradually discovering the video art.