της Θεοφανής Παπαϊωάννου
Το Σούλι, η Σουλιώτικη Συμπολιτεία, η θέση της γυναίκας
Η περιοχή του Σουλίου Θεσπρωτίας βρίσκεται στην κοιλάδα που σχηματίζεται από τα όρη Παραμυθιάς και τα Θεσπρωτικά όρη. Οι κορυφογραμμές των βουνών οριοθετούν την περιοχή του Σουλίου και την καθιστών ένα φυσικό οχυρό / φρούριο. Η ορεινή τοποθεσία του Σουλίου περιλαμβάνει κοιλάδες, φαράγγια, απότομες ράχες και κορυφές βουνών, βραχώδεις και δασωμένες περιοχές. Ακόμα έχει την ιστορική τύχη να βρίσκεται στη συμβολή του Αχέροντα, που το όνομά του στοιχειώνει επί χιλιετίες το φαντασιακό της αρχαίας και της νεότερης Δυτικής σκέψης.
Η γεωφυσιολογία που χαρακτηρίζει την περιοχή οδήγησε σε πολλές περιόδους από τον 16ο αιώνα στην μετοίκηση της περιοχής, από κατοίκους των γειτονικών χωριών, ώστε να αποφύγουν τις επιθέσεις και την δουλεία. Οι Σουλιώτες κατοικούσαν την περιοχή από το 800π.Χ. και είναι απόγονοι των Σελλών. Σύμφωνα με τοπικούς μελετητές της ιστορίας, η Σουλιωτική Συμπολιτεία περιλάμβανε 129 χωριά στους νομούς Ιωαννίνων, Θεσπρωτίας και Πρεβέζης και είχε πληθυσμό 12.000 κατοίκους . Η Σουλιωτική Συμπολιτεία ή Ομοσπονδία διακρίνονταν για τον ιδιαίτερο τρόπο διακυβέρνησης και οργάνωσης των κοινών, που την κατέστησε ισχυρή δύναμη και απόρθητο στόχο για τους Οθωμανούς. Συγκροτούσαν μια ιδιότυπη κοινότητα, με ισχυρότατη εσωτερική οργάνωση και εντονότατη διάθεση αυτοτέλειας ,που εξηγούν τις παρατεταμένες ιστορικά συνθήκες ανεξάρτητης διαβίωσής τους. Ζούσαν χωρισμένοι σε μεγάλες οικογένειες, τις φάρες, με ονόματα που καταγράφηκαν με έμφαση στη νεότερη ελληνική ιστορία – του Τζαβέλα, του Μπότσαρη, του Ζέρβα, του Δράκου.
Η θέση της γυναίκας φαίνεται να μην ήταν ιδιαίτερα ευμενής, καθώς αρκούσε μια υπόνοια για την ηθική της, ώστε να λιθοβοληθεί. Οι μοιχαλίδες κλείνονταν σε τσουβάλια και γκρεμίζονταν στο φαράγγι του Αχέροντα. Η τακτική αυτή θα μπορούσε να συσχετιστεί με τους αρχαίους Σπαρτιάτες που και εκείνοι ήταν ατρόμητοι και ικανοί πολεμιστές, αλλά πολύ αυστηροί και τιμωρούσαν χωρίς οίκτο τα μέλη της κοινωνίας τους που παράβαιναν τους νόμους. Κατά άλλους όμως, οι Σουλιώτες εμφανίζονται ως κοινωνία που είχε τη γυναίκα σε μεγάλη υπόληψη. Σύμφωνα με αυτούς, σε κάποιες συνελεύσεις επιτρεπόταν η συμμετοχή της. Το σίγουρο είναι ότι συμμετείχαν στις δράσεις και στους αγώνες, και πολλές γυναίκες.
Η πολιορκία του Σουλίου, τα Ζάλογγα
Τον 18ο αιώνα το Σούλι δέχεται έντονες επιθέσεις από Οθωμανούς και τσάμιδες τις οποίες αποκρούει. Το 1803 ο Αλή Πασάς ξεκινά την τρίτη προσπάθειά του που μετά από τρία χρόνια συγκρούσεων η οποία θα τους αναγκάσει να συνθηκολογήσουν. Βασικός όρος της συμφωνίας ήταν οι Σουλιώτες να εκκενώσουν τα χωριά διατηρώντας τον οπλισμό τους. Στις 16 Δεκεμβρίου χωρίζονται σε τρεις φάλαγγες και εγκαταλείπουν τη γη τους. Η πρώτη φάλαγγα, αυτή των Μποτσαραίων που κατευθύνονταν προς τα Άγραφα, δέχτηκε την επίθεση των δυνάμεων του Αλή, στη Μονή του Σέλτσου, με πολλές απώλειες. Η δεύτερη ομάδα, ήταν αυτή του Φώτου Τζαβέλα που κατάφερε να φθάσει με ασφάλεια στην Πάργα και να περάσει από εκεί στην Κέρκυρα. Η τρίτη φάλαγγα βρίσκεται στο Ζάλογγο όπου εξήντα περίπου γυναίκες αρνούμενες να παραδοθούν στη σκλαβιά και τα παιδιά τους να γίνουν γενίτσαροι αποφασίζουν να ριχτούν από τα βράχια του Ζαλόγγου προτιμώντας τον θάνατο. Το γεγονός αυτό έχει μείνει στην ιστορία ως η ηρωική αυτοθυσία των γυναικών αυτών και εξυμνείται το θάρρος και αποφασιστικότητα τους. Στο σημείο έχει εγκατασταθεί μνημείο για το «Χορό του Ζαλόγγου» και την αυτοθυσία των γυναικών.
Τα γεγονότα στο Ζάλογγο προσέλκυσαν το ενδιαφέρον πολλών αξιωματικών και πολιτικών της εποχής. Τα ιστορικά γεγονότα και την αυτοθυσία των γυναικών έχουν αφηγηθεί από εκείνη την εποχή έως και σήμερα αρκετοί στρατιωτικοί, περιηγητές, μάρτυρες, ιστορικοί, οδοιπόροι κ.α. Οι αφηγήσεις δεν ταυτίζονται σε πολλά σημεία, ενώ ακόμα και ίδιοι αφηγητές έχουν εξιστορήσει τα γεγονότα με διαφορετικά στοιχεία και έμφαση. Από κάποιους αμφισβητείται η αφήγηση που έχει επικρατήσει (Μπορείτε να διαβάσετε κάποιες από τις αφηγήσεις αυτές στην επεξηγηματική πινακίδα που βλέπετε δίπλα ). Ωστόσο και άλλα «Ζάλογγα» έχουν καταγραφεί και έχουν μείνει στην ιστορία, δηλαδή γεγονότα όπου οι πολιορκημένες γυναίκες επέλεξαν το θάνατο για αυτές και τα παιδιά τους.
Μετά το ηρωικό Ζάλογγο, ο Κίτσος Μπότσαρης με 1.148 Σουλιώτες καταφεύγει στη Μονή Σέλτσου των Αγράφων. Οι Σουλιώτες αντιστέκονται όλο το χειμώνα στη σκληρή τετράμηνη πολιορκία, ώσπου στις 20 Απριλίου ο Αλή πασάς τούς επιτίθεται. Η μάχη είναι άνιση. Άλλοι σφαγιάζονται ή αιχμαλωτίζονται, ενώ 250 γυναικόπαιδα, για να μην πέσουν στα χέρια των εχθρών γκρεμίζονται σε βάραθρο 300 μέτρων, αφήνοντας τα κορμιά τους στον Αχελώο.
Όπως και στη Νάουσα το 1822, κατά την πολιορκία και την καταστροφή της πόλης δεκατρείς κοπέλες και μανούλες με μωρά στην αγκαλιά βγήκαν στην εξοχή και εκεί εγκλωβίστηκαν ανάμεσα στους εχθρούς στο γεφύρι της Αραπίτσας , από όπου και πέφτουν στα αφρισμένα νερά της Αραπίτσας, επιλέγοντας την ελευθερία μέσα από τον θάνατο.
Κατά την απόβαση των Οθωμανών στα Ψαρά το 1824 και την καταστροφή του νησιού, έγινε επίσης αυτο-ανατίναξη μιας ομάδας αμυνομένων, με τη σύμφωνη γνώμη των γυναικών, όταν συνειδητοποίησαν ότι δεν μπορούν πλέον να αντισταθούν και ότι οι κατακτητές είναι έτοιμοι να προχωρήσουν στην αρπαγή των γυναικών και παιδιών. Επίσης νέες γυναίκες αυτοκτόνησαν πέφτοντας στη θάλασσα για να μη συλληφθούν ζωντανές.
To 1826, κατά την εκστρατεία του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο, και στην προσπάθειά του να διεισδύσει στη Μεσσηνία, βρήκε αντίσταση στην περιοχή Χορηγόσκαλα. Εκεί πολλές γυναίκες έπεσαν στον γκρεμό όταν διαπίστωσαν ότι κινδυνεύουν να συλληφθούν. Το γεγονός αναφέρεται σε επιστολή του Θ. Κολοκοτρώνη, τα απομνημονεύματα του Σπηλιάδη και άλλες πηγές της εποχής, γραπτές και προφορικές.
Με την παράθεση των επάλληλων τοποθετήσεων και απόψεων στο πέρας του χρόνου, ως αφηγηματικό παλίμψηστο επιχειρείται η καταγραφή και ερμηνεία της ιστορίας σύμφωνα με τα στοιχεία αυτά. Συμπεριλαμβάνονται οι διαφορετικές αφηγήσεις, σκέψεις, στοχεύσεις, καταγραφές, απεικονίσεις και συναισθήματα και παρουσιάζεται η πολυπλοκότητα που χαρακτηρίζει ένα τέτοιο ιστορικό γεγονός.
Souli, the Souli Confederation, the position of women
by Theofani Papaioannou
The area of Souli Thesprotia is located in the valley formed by the mountains of Paramythia and the Thesprotian mountains. The mountain ridges delimit the area of Souli and make it a natural fortress. The mountainous location of Souli includes valleys, gorges, steep ridges and mountain peaks, rocky and wooded areas. It still has the historical fortune to be at the contribution of Acheron, whose name has haunted for thousands of years the fantasy of ancient and modern Western thought.
The geophysiology that characterizes the area led in many periods from the 16th century to the relocation of the area, by residents of neighboring villages, to avoid attacks and slavery. The Souliotes inhabited the area from 800 BC. and is said that they are descendants of Sells. According to local scholars of history, the Souli Confederation included 129 villages in the prefectures of Ioannina, Thesprotia and Preveza and had a population of 12,000 inhabitants. The Souli Confederation was distinguished for the special way of governing and organizing the commons, which made it a powerful force and an invincible target for the Ottomans. They formed a peculiar community, with a very strong internal organization and a strong sense of independence, which explain the historically prolonged conditions of their independent living. They lived separated into large families with names that were recorded with emphasis on modern Greek history – Tzavelas, Botsaris, Zervas, the Dragon.
The woman’s position did not seem to be particularly favorable, as a suspicion of her morals was enough to stone her. The adults were locked in sacks and torn down in the gorge of Acheron. This tactic could be associated with the ancient Spartans who were also fearless and capable warriors, but very strict and ruthlessly punished members of their society who violated the law. According to others, however, the Souliotes appear as a society that had the woman in high esteem. According to them, her participation in some assemblies was allowed. What is certain is that many women took part in the actions and struggles.
The siege of Souli, The Zalogga
In the 18th century, Souli was heavily attacked by the Ottomans and repulsed. In 1803 Ali Pasha begins his third attempt which after three years of conflict which will force them to capitulate. The main condition of the agreement was for the Souliotes to evacuate the villages while maintaining their armament. On December 16, they split into three phalanxes and left their land. The second group was that of Fotos Tzavelas who managed to reach Parga safely and pass from there to Corfu. The third phalanx was located in Zaloggo where about sixty women refusing to surrender to slavery and their children to become janissaries decide to throw themselves from the rocks of Zaloggo preferring death. This fact has gone down in history as the heroic self-sacrifice of these women and their courage and determination are praised. A monument to the “Dance of Zaloggos” and the self-sacrifice of women has been erected at the site.
The events in Zaloggo attracted the interest of many officers and politicians of the time. The historical events and the self-sacrifice of women have been narrated from that time until today by many soldiers, travelers, witnesses, historians, hikers, etc. The narratives are not identical in many places, while even the narrators themselves have narrated the events with different elements and emphasis. Some have questioned the prevailing narrative (You can read some of these narratives in the explanatory note below). However, other “Zalogga” have been recorded and have remained in history, i.e., events where the besieged women chose death for them and their children.
After the heroic Zaloggo, Kistos Botsaris with 1,148 Souliotes took refuge in the Monastery of Seltso of Agrafa. The Souliotes resist the harsh four-month siege all winter, until on April 20 ὁ Ali Pasha attacks them. The battle is unequal. Others are slaughtered or taken prisoner, while 250 women and children, in order not to fall into the hands of the enemies, are thrown into an abyss of 300 meters, leaving their bodies in Acheloos.
As in Naoussa in 1822, during the siege and destruction of the city, thirteen girls and mommies with babies in their arms went out into the countryside and there they were trapped among the enemies on the bridge of Arapitsa, from where they fall into the foamy waters of Arapitsa, choosing freedom through death.
During the landing of the Ottomans in Psara in 1824 and the destruction of the island, a group of defenders also blew themselves up, with the consent of the women, when they realized that they could no longer resist and that the conquerors were ready to seize their women and children. Young women also committed suicide by falling into the sea to avoid being caught alive.
In 1826, during Ibrahim’s campaign in the Peloponnese, and in his attempt to penetrate Messinia, he found resistance in the area of Horigoskala. There many women fell off the cliff when they realized that they were in danger of being arrested. The event is mentioned in a letter of Th. Kolokotronis, the memoirs of Spiliadis and other sources of the time, written and oral.
By quoting the overlapping positions and views at the end of the year, the recording and interpretation of the story according to these data is attempted as a narrative palimpsest. The different narratives, thoughts, goals, recordings, depictions and emotions are included and the complexity that characterizes such a historical event is presented.
Παπαιωάννου Θεοφανή
Η Παπαιωάννου Θεοφανή γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Ρόδο. Είναι τελειόφοιτη του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Πατρών. Στην ερευνητική και διπλωματική της εργασία έχει ασχοληθεί με την χαρτογράφηση και την καταγραφή περιοχών στο κέντρο της Αθήνας, καθώς και με την ψυχογεωγραφική αποτύπωση των γεγονότων, των βιωμάτων και των αρχιτεκτονικών στοιχείων που τα αναδεικνύουν, στις συγκεκριμένες περιοχές. Στο παρελθόν έχει συμμετάσχει σε εργαστήρια φωτογραφικής και αρχιτεκτονικής αποτύπωσης και χαρτογράφησης περιοχών
Papaioannou Theofani
Papaioannou Theofani was born and raised in Rhodes. She is a graduate student of the Department of Architectural Engineering of the University of Patras. In her research and diploma thesis she has dealt with the mapping and recording of areas in the center of Athens, as well as with the psychogeographical mapping of the events, experiences and architectural elements that highlight them, in the specific areas. In the past he has participated in photographic and architectural surveying and mapping workshops