της Σοφίας Παπαμαργαρίτη
Η επανάσταση στη Μαγνησία. Ο Ιμπραήμ, ο Άνθιμος Γαζής, τα χωριά του Αγιόκαμπου, του Κισσάβου και του Πηλίου
Οι Πηλιορείτες πριν το 1821
Οι ιδιαίτερα εγκαταλελειμμένες περιοχές της Αρχαίας Δημητριάδας και των περιχώρων της που είχαν συνεχόμενη κατοίκηση από την Εποχή του Χαλκού, τη δεκαετία 1396-1397 καταλαμβάνονται από Οθωμανούς κατόπιν συνθηκολογήσεως της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας με την Οθωμανική. Οι κάτοικοι εγκαταλείπουν τις προγονικές τους εστίες και αναζητούν καταφύγιο στον ορεινό όγκο του βουνού του Πηλίου κοντά στα μοναστήρια που ήδη υπήρχαν εκεί. Έτσι το Πήλιο αποκτά πλήθος οργανωμένων κοινοτήτων που χάρη στα προνόμια που θα τους δοθούν από τους Οθωμανούς, θα εξελιχθούν σε λαμπρές αυτόνομες και αυτοδιοικούμενες οικιστικές μονάδες.
Τα χωριά χωρίζονταν σε Βακούφια και Χάσια. Βακούφια ήταν τα χωριά που ήταν αφιερωμένα σε ιερά καθιδρύματα της Πύλης και είχαν διοικητική αυτονομία και έδιναν λόγο των πράξεων τους μόνο στον εκπρόσωπο της βασιλομήτορος. Χάσια ήταν τα ιδιόκτητα χωριά που ήταν εξαρτημένα από τους Οθωμανούς αξιωματικούς που κατά καιρούς οριζόταν η διοίκησή τους. Αργότερα όμως οι δύο όροι δεν είχαν μεγάλη διαφορά και όλοι απολάμβαναν τα ίδια σχεδόν προνόμια που τους παραχωρούσαν οι Οθωμανοί.
Βακούφια: Μακρινίτσα, Αργαλαστή, Μετόχι, Μπιστινίκα, Συκή, Μπιρ, Δράκεια, Άγιος Λαυρέντιος, Άγιος Γεώργιος, Πινακάτες, Βυζίτσα ,Λαυκος, Προμύρι, Κισσός, Μακρυράχη.
Χάσια: Άνω Βόλος, Κατηχώρι, Πορταριά, Μηλιές, Πρόπαν ,Λαμπινού, Νεοχώρι , Νιάου, Τσαγκαράδα, Ζαγορά, Πουρί και Ανήλιο.
Το εμπόριο ανθίζει για τα χωριά ενώ η Ζαγορά φημίζεται για τα καράβια της. Ξακουστά προϊόντα της πηλιορείτικης βιοτεχνίας μεταφέρονται με ζαγοριανά καράβια. Η ναυτιλία της Ζαγοράς, συνδέθηκε με μια εποχή όπου οι παραγωγικές σχέσεις ανατράπηκαν. Έτσι η Ζαγορά κατάφερε μέσα από μια κλειστή και εσωστρεφή οικονομία να αναπτύξει το εμπόριο, να ανθίσουν οι βιοτεχνίες και να στραφεί στις αγορές της Ευρώπης και της Ανατολής μέσω της ναυτιλίας. Η ναυπήγηση ποντοπόρων πλοίων, τα οποία πραγματοποιούσαν ταξίδια στη Μαύρη θάλασσα, στα εμπορικά κέντρα της Ευρώπη, στη Γαλλία, στην Ολλανδία, στο Λιβόρνο, στη Γένοβα της Ιταλίας, είχε ως συνέπεια να αναπτυχθούν νέες παραγωγικές δυνάμεις, όπως η παραγωγή μεταξιού και υφαντών, οι οποίες έφεραν αλλαγές μέσα στη Ζαγορά αλλά και σε όλα τα χωριά του Πηλίου και αντίστοιχα κοινωνική διαφοροποίηση, με αποτέλεσμα ακόμη και η Πηλιορείτικη φορεσιά να φέρει ευρωπαϊκές επιρροές. Οι γνωστές «σκάλες» ήταν του Χορευτού, του Αϊ Γιάννη , και της Νταμούχαρης, ενώ μεγάλη συμμετοχή στην διακίνηση των προϊόντων είχαν το Πουρί και το Τρίκερι.
Με το εμπόριο ταξιδεύουν στο Πήλιο και οι ιδέες του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και Φιλελευθερισμού. Η νέα κοινωνική τάξη που δημιουργείται των βιοτεχνών, των πραγματευτάδων, των καραβοκύρηδων θα δείξει έντονο ενδιαφέρον για την ίδρυση των πρώτων επίσημων σχολείων στο Πήλιο. Τα σχολεία ήταν με τα χρόνια εφοδιασμένα με άρτια εποπτικά όργανα διδασκαλίας, βιβλιοθήκες, χάρτες, διδακτικά βιβλία κ.α. όλα με έξοδα της νέας κοινωνικής τάξης που οραματιζόταν την εθνική αναγέννηση μέσω της παιδείας. Σπουδαιότερα ήταν αυτά της Ζαγοράς και των Μηλεών. Στη Μηλιώτικη Σχολή που διέθετε διδακτήριο και οικοτροφείο φιλοξενούνταν πηλιορείτες αλλά και ξένοι σπουδαστές από μέρη της ελληνικής Ανατολής και τη Συρία. Στη βιβλιοθήκη των Μηλεών που στην είσοδός της φέρει την επιγραφή «Ψυχής Άκος» ( =θεραπεία της ψυχής ) σώζονται πολλά βιβλία που διδάσκονταν τότε. Πολλοί συνέχιζαν τις σπουδές τους σε πόλεις της Ευρώπης όπως ο Ρήγας Βελεστινλής που μετέβη σε ακαδημίες του Βουκουρεστίου αφού πρώτα είχε σπουδάσει φιλολογικά, ελληνικά, φιλοσοφία και θετικές επιστήμες στο Ελληνομουσείο της Ζαγοράς. Τα κεφαλοχώρια μετατρέπονται σε πολιτιστικές κυψέλες και έργα κοινωνικής ευποιΐας (εκκλησίες, αρχοντικά, πλατείες, βρύσες, γεφύρια, λιθόστρωτα κλπ) δίνουν μια ευρωπαϊκή διάσταση στις αυτοδιοικούμενες κοινότητες του Πηλίου.
Κάστρο Βόλου
Οικοδομήθηκε πάνω στα τείχη του παλαιότερου βυζαντινού ερειπωμένου Ιουστινιάνειου τείχους, και δεν είχε καμία διοικητική ή φορολογική σχέση με τα χωριά του Πηλίου. Κατοικούταν εξ ολοκλήρου από Οθωμανούς αξιωματούχους και στρατιώτες με τις οικογένειες τους, περίπου 100 στο σύνολό τους. Οι πρώτοι αργότερα έχτισαν με τη μορφή ψηλών και οχυρών πύργων τα θερινά κονάκια τους στην καταπράσινηπεριοχή του Άνω Βόλου- σήμερα. Ήταν το μοναδικό στρατιωτικό κέντρο στη νοτιοανατολική Θεσσαλία με μόνιμη στρατιωτική φρουρά. Συγκέντρωνε στις αποθήκες του σιτάρι σε περίπτωση πολιορκίας της Κωνσταντινούπολης, ενώ ενισχύονταν πάντα με στρατιωτική δύναμη από το Μπεζεστένι της Λάρισας, σήμερα γνωστό ως Φρούριο. Βρισκόταν σε εμπορική στασιμότητα και αποτελμάτωση που χαρακτήριζε το επίπεδο ζωής και δραστηριότητας των εγκλείστων σ αυτό κατοίκους του.
Το χρονικό της επανάστασης μέχρι την απελευθέρωση
1817: Ο Πηλιορείτης αρχιμανδρίτης Άνθιμος Γαζής ως μέλος της Φιλικής Εταιρείας έρχεται από την Ευρώπη στο Πήλιο και προετοιμάζει την επανάσταση κι ονομάζει τους κατοίκους της Μαγνησίας Θεσσαλομάγνητες.
7 Μαΐου 1821: Έναρξη της επανάστασης από τον Άνθιμο στις Μηλιές, ενώ ελληνικά καράβια εμφανίζονται στον Παγασητικό, με στόχο το κάστρο του Βόλου. Συμμετείχαν: Μοσχοβάκηδες από το Κεραμίδι, Καλαμιδέοι από τη Μιτζέλα, Μπασδέκηδες από τη Ζαγορά, Δ. Χατζηρήγας από τη Μακρινίτσα, Γ. Δάμτσας από το Προμίρι, Γ. Βελέντζας από τον Αλμυρό. Το κάστρο όμως τους περίμενε προετοιμασμένο, οργανωμένο κι έτοιμο για πολιορκία. Ο Μπασδέκης πληγώνεται και υποχωρεί στο Τρίκερι. Οι επαναστάτες αποτυγχάνουν και προχωρούν για το Βελεστίνο που το καταλαμβάνουν. Γλεντώντας όμως τη νίκη τους τους πρόλαβε ο Δράμαλης που είχε φτάσει από τη Λάρισα και το ανακαταλαμβάνει. Τρέπονται σε φυγή στη Μακρινίτσα και στη συνέχεια στην Αργαλαστή καθώς ο Δράμαλης τους ακολουθεί και αφανίζει το Προμίρι, τη Συκή, τη Μπιστινίκα, ενώ οι Έλληνες κερδίζουν τη μάχη στον Αλατά, στη Γατζέα και στο Τρίκερι. Ακολούθησαν αρκετές επαναστατικές ενέργειες μέχρι την απελευθέρωση, αλλά χωρίς νικηφόρο αποτέλεσμα.
1878: Με την απόφαση του βερολίνειου Συνεδρίου – προσαρτίστηκε η Θεσσαλία στην Ελλάδα, και στις 2 Νοεμβρίου του 1881 ο ελληνικός στρατός παρέλασε στο Βόλο. Το 1889 με εντολή της κυβερνήσεως Τρικούπη κατεδαφίστηκε μεγάλο μέρος των Τειχών του κάστρου και ίσως και τμήμα του μιναρέ και της πυριτιδαποθήκης, ώστε να ανοικοδομηθεί η νέα πόλη του Βόλου. Έτσι εγκαταλείφθηκε ο παλαιός κόσμος και άρχισε ο εκσυγχρονισμός του νέου που συμπληρώθηκε με τη δημιουργία του σιδηρουργικού σταθμού των Μηλεών.
The revolution in Magnesia. Ibrahim, Anthimos Gazis, the villages of Agiokampos, Kissavos and Pelion
Residents of Pelion before 1821
The abandoned areas of Ancient Demetrias and its surroundings were continuously inhabited since the Bronze Age, while during the years 1396-1397 they were occupied by the Ottomans after an already achieved capitulation between the Byzantine and the Ottoman Empire. The residents abandoned their ancestors’ homes and seeked shelter on the dense forest of Pelion close to the monasteries that were already there. As a result, plenty of organized communities were created in Pelion, acquiring a great number of benefits by the Ottomans and evolved into great, autonomous and self-managing units.
The villages were divided into Vakoufia (waqf) and Chasia. Vakoufia were Islamic Religious Institutions that belonged to the Turkish clergy and were characterized by administrative autonomy, reporting only to the Sultan’s mother. Chasia were dependent on the Ottoman officers belonging to their private property. Their administration was defined by them differing from time to time. Later on, both of them were almost in same terms considering administration, since they were exploiting nearly the same privileges provided by the Ottomans.
Vakoufia: Makrynitsa, Argalasti, Metochi, Bistinika, Syki, Bir, Drakeia, Agios Lavrentios, Agios Georgios, Pinakates, Vyzitsa, Lafkos, Promyri, Kissos, Makryrachi.
Chasia: Ano Volos, Katichori, Portaria, Milies, Propan, Labinou, Neochori, Niaou, Tsagarada, Zagora, Pouri and Anelio.
Trade exchanges are flourishing for the villages, as Zagora is widely known for its ships. Traditional, well-known products by Pelion’s local industryare transported by them. The shipping of Zagora was associated with an era in which product and commercial exchanges were reversed. It seems that Zagora managed to develop its trading relations despite an existing closed economy. As a result, the local industries flourished and turned to the European and Middle East markets through shipping. The construction of ships that were meant to sail the world voyaged to the Black Sea, the commercial centres of Europe, France, Holland, Livorno and Italy’s Genova. Consequently, new productive forces – like silk and weaver production – were developed and brought changes in Zagora but also in the rest of Pelion’s villages. Along with that, social differentiation was foreseeable and its outcomes became evident in the Pelion traditional costume as well, with it bearing European features. The well-known “skales” were ports that belonged to Horefto, Ai Giannis and Damouchari, while Pouri and Trikeri were actively involved in the distribution of products.
However, products were not the only things transported through trade. The ideas about the European Enlightenment and Liberalism reach Pelion. A new social class is created; that of craftsmen, merchants, ship owners. Their intense interest in setting up schools led to the foundation of the first official schools in Pelion. Over the years, all schools were equipped with teaching tools of outstanding quality; libraries, maps, teaching textbooks etc. All of these were financially supported by this new social class who envisioned a national rebirth through education. The greatest schools were those of Zagora and Milies. The School of Milies also included a boarding school apart from the teaching facilities. Residents of Pelion, foreign students, Greeks of the Middle East and Syria were hosted there. Additionally, plenty of books that were used in the School of Milies are preserved in its library which bears the inscription «Ψυχής Άκος» ( = healing of the soul). A number of people carried on with their studies in European cities. Rigas Velestinlis was an example of such a case. After having completed his studies in Greek Language and Literature as well as Philosophy and Science in the Greek Museum of Zagora, he attended several academies in Bucharest. Kefalochoria are transformed into cultural hives and the construction of projects meant to upgrade the social welfare (churches, mansions, squares, fountains, bridges, cobblestoned roads etc.) adds a European dimension to the self-governing communities of Pelion.
Kastro, Volos
It was built on top of the older ruined Byzantine Justinian wall and had no administrative or tax relations with the rest of Pelion’s villages. It was entirely inhabited by Ottoman officers and soldiers along with their families with the number rising approximately to 100. Later on, the former built their summer mansions (konak) in the shape of tall and fortified towers in the green area of Ano Volos region, as it is known today. It was the only military centre with permanent guards in Southeast Thessaly. Moreover, there was wheat accumulated in its storage rooms in case of a potential siege in Constantinople. Finally, it was reinforced with military by Bezesteni, Larissa (currently known as Frourio) and at the time being it was commercially stagnant just like the level of its inhabitants’ lives.
The timeline of revolution to freedom
1817: The archbishop of Pelion, Anthimos Gazis, arrives to Pelion. He is coming from Europe and as a member of Filiki Eteria, he prepares the revolution and names Magnesia’s inhabitants the “Magnesians of Thessaly”.
7th May 1821: The beginning of the revolution by Anthimos Gazis in Milies. Greek ships appear in the Pagasetic Gulf, targeting Kastro. Part of the revolution were: the family of Moschovakis – Keramidi, the family of Kalamidas – Mitzela, the family of Basdekis – Zagora, D. Chatzirigas – Makrynitsa, G. Damtsas – Promyri, G. Velentzas – Almyros. Kastro though was prepared and properly organized, ready for siege. Basdekis is hurt and retreats in Trikeri. The revolutionists fail and proceed to Velestino which is conquered. However, fast enough, Dramalis arrives from Larissa and retrieves it destroying their winning feast. They retreat to Makrynitsa and after that in Argalasti as Dramalis follows them and destroys Promyri, Syki and Bistinika while in the meantime the Greeks are winning the battles in Alata, Gatzea and Trikeri. There were a lot of revolutionary actions by the time that freedom was achieved but there was no victory in earlier attempts.
1878: After the decision of the Berlin Conference, Thessaly was annexed to Greece and on November 2, 1881 the Greek army marched in Volos. In 1889, ordered by the Trikoupi government, a great part of Kastro walls and possibly a part of the minaret and the powder storage rooms were demolished in order for the new city of Volos to be rebuilt. This was how the old world was abandoned and the modernization of the new one began, becoming completed with the creation of the railway station in Milies.
Σοφία Παπαμαργαρίτη
Η Σοφία Παπαμαργαρίτη γεννήθηκε στο Βόλο το 1973. Από το 1996 εργάζεται στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Μαγνησίας ως Τεχνικός Δομικών Έργων. Ασχολείται με τις αποτυπώσεις αρχαιολογικών χώρων και ευρημάτων καθώς επίσης αναλαμβάνει τη γενική εποπτεία και τον σχεδιασμό των περιοδικών εκθέσεων που πραγματοποιούνται στο Αθανασάκειο Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου. Παράλληλα φοιτεί στο 2ο Έτος του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.
Sofia Papamargariti
Sofia Papamargariti was born in Volos in 1973. Since 1996 she has been working at the Ephorate of Antiquities of Magnesia as a Construction Technician. It deals with the capture of archaeological sites and finds as well as undertakes the general supervision and design of periodic exhibitions held at the Athanasakeio Archaeological Museum of Volos. At the same time he is studying in the 2nd Year of the Department of Architectural Engineering of the University of Thessaly.