της Βαρβάρας Τζώρτζη
Το ηρωικό Σούλι και ο επαναστατικός του ρόλος
Το Σούλι είναι ιστορική και γεωγραφική περιοχή της Κεντρικής Ηπείρου, που το αποτελούν ένα σύνολο χωριών, γνωστών ως Σουλιωτοχώρια. Αρχικά σχηματίστηκαν τέσσερα χωριά: Σούλι (ή Κακοσούλι), Σαμονίδα, Κιάφα και Αβαρίνο (ή Τετραχώρι). Αργότερα, κτίστηκαν κι άλλα επτά χωριά: Τσεκούρι, Αλποχώρι, Παλιοχώρι (Παλιοκατούντα), Γκιονάλα, Περιχάτι, Βίλια και Κοντάντες (Εφταχώρι). H όλη περιοχή του Σουλίου είναι ορεινή, απότομη, άγρια και σύμφωνα με τον ποιητή Ανδρέα Κάλβο, μαγευτική. Αναφέρεται ότι πιθανώς οι πρώτοι οικιστές της περιοχής, την επέλεξαν λόγω της δυσπρόσιτης και φυσικώς οχυρής της θέσης.
Οι Σουλιώτες έζησαν εκεί από τον 16ου αιώνα έως το 1822, με ένα διάλειμμα 17 ετών (1803 – 1820). Υπήρξαν σκληροτράχηλοι πολεμιστές και είναι γνωστοί για τη μακροχρόνια αντιπαράθεσή τους με την Οθωμανική εξουσία και τη συμμετοχή τους στην Επανάσταση του 1821. Κτοικούσαν σε 11 χωριά. Μιλούσαν Αλβανικά και δευτερευόντως Ελληνικά. Ήταν χωρισμένοι σε 47 μεγάλες οικογένειες (φάρες), με σπουδαιότερες αυτές των Ζέρβα, Τζαβέλα, Δράκου, Δαγκλή, Κουτσονίκα, Μπότσαρη, Καραμπίνη και Νίκα.
Ο Δεκέμβριος του 1803, ήταν ένας μήνας που σημαδεύτηκε από την εγκατάλειψη του Σουλίου από τους γενναίους κατοίκους του, μετά τη συνθήκη με τον Αλή πασά και τη φυγή των περισσότερων προς την Πάργα. Ο βασικός όρος της συμφωνίας ήταν να εκκενώσουν τα χωριά τους και με τον οπλισμό τους. Στις 16 Δεκεμβρίου χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες και άφησαν πίσω τους την πατρογονική γη. Δυο ηρωικές πράξεις όμως, το ολοκαύτωμα στο Κούγκι, από τον καλόγερο Σαμουήλ, και η θυσία των Σουλιωτισσών στο Ζάλογγο με τον περίφημο χορό τους, συγκλόνισαν την παγκόσμια κοινή γνώμη και έδωσαν άλλη διάσταση στις έννοιες ηρωισμός, γενναιότητα και αυτοθυσία.
Όταν λοιπόν, οι Σουλιώτες συνθηκολόγησαν με τον Αλή Πασά και υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν την γη τους όλοι τήρησαν τον όρο και τράπηκαν σε φυγή. Μόνο ο καλόγερος Σαμουήλ παρέμεινε στο Κούγκι με πέντε Σουλιώτες και μόλις πλησίασαν οι Τουρκοκαλβανοί έβαλε φωτιά στην πυριτιδαποθήκη της Μονής του Αγίου Αθανασίου, με αποτέλεσμα να συμπαρασύρει πολλούς στο θάνατο. Ο Αλή Πασάς θεώρησε το γεγονός παρασπονδία και ζήτησε εκδίκηση. Αθετώντας την συνθήκη ειρήνης με τους Σουλιώτες, στέλνει στρατό εναντίον τους. Οι Τουρκαλβανοί, καλούν τους Σουλιώτες να παραδώσουν τα όπλα και να μεταβούν στα Γιάννενα, όπου ο ίδιος ο Αλή θα ορίσει τον νέο τόπο διαμονής τους. Οι Σουλιώτες γνωρίζοντας τι τους περιμένει, αρνούνται κατηγορηματικά και αποφασίζουν να πολεμήσουν μέχρι το τέλος. Μερικές γυναίκες, σύμφωνα με τις περισσότερες πηγές 56 και κατ’ άλλες 22, και λίγοι άνδρες, ανέβηκαν στην ψηλότερη κορυφή του Ζαλόγγου, το Στεφάνι. Προτίμησαν από την ατιμία και τη σκλαβιά, τον έντιμο θάνατο μαζί με τα παιδιά τους. Αφού πρώτα έριξαν τα μικρά παιδιά τους, οι Σουλιώτισσες σχημάτισαν χορό και καθεμία φθάνοντας στο χείλος του γκρεμού αποχωριζόταν από τις άλλες και έπεφτε στο βάραθρο. Στο τέλος της Επανάστασης μόλις 200 Σουλιώτες είχαν επιζήσει.
Θέτοντας ως βάση τον αγώνα και τις θυσίες που έγιναν για την ελευθερία πραγματοποιήθηκε μια σχετική έρευνα για την περίοδο της Τουρκοκρατίας και της Ελληνικής Επανάστασης. Συγκεκριμένα για την Ήπειρο και το ηρωικό Σούλι. Η καταγωγή μου από την Ήπειρο, υπήρχε εξ’ αρχής μία παραπάνω ευαισθητοποίηση πάνω στο θέμα. Η έρευνα λοιπόν ξεκίνησε από δημοτικά τραγούδια τα οποία παίζουν ακόμα στα παραδοσιακά πανηγύρια. Υπήρχε πληθώρα τραγουδιών που κατά κύριο λόγο είχαν γραφτεί από τον λαό. Ύστερα, η έρευνα επεκτάθηκε στα ποιήματα και σε άλλα χειρόγραφα, πολλά από τα οποία είχαν σημαντικές ομοιότητες με τα δημοτικά τραγούδια. Όλα τόνιζαν την γενναιότητα τόσο των πολεμιστών όσο και των γυναικών που στάθηκαν επάξια στον αγώνα. Σημαντική αναφορά γίνεται στις θυσίες που έγιναν από τους Σουλιώτες οι οποίες αναλύονται παραπάνω. Κάποια άλλα αρχεία που χρησιμοποιήθηκαν για την δημιουργία του παλίμψηστου είναι ορισμένα χειρόγραφα ημερολογίων των πολεμιστών που βρέθηκαν, όπου καταγράφονται ανατριχιαστικές λεπτομέρειες για τους αγώνες και τα συναισθήματα των γενναίων πολεμιστών.
Θέλοντας να εμβαθύνω περαιτέρω στην έρευνα, στράφηκα σε ορισμένα βιβλία τα οποία έγραφαν αναλυτικά την ιστορία του Σουλίου και περιείχαν ιστορίες και αποφθέγματα των αγωνιστών. Υπήρχαν και κάποιες αφηγήσεις για την περίοδο του πολέμου από τους απογόνους των αγωνιστών. Με αυτόν τον τρόπο κατάφερα να αντιληφθώ καλύτερα πως ακριβώς συνέβησαν τα πράγματα. Έγιναν κατανοητές οι συνθήκες αλλά και τα συναισθήματα που επικρατούσαν κατά την περίοδο του αγώνα. Στην συνέχεια αφού είχε συλλεχθεί αρκετό υλικό για τις γραπτές αναφορές, η έρευνα μου στράφηκε και στην οπτικοποίηση όλων όσων είχα διαβάσει. Έτσι ξεκίνησε μία νέα έρευνα για εικόνες, πίνακες, σκίτσα ή οτιδήποτε άλλο. Στάθηκα κυρίως στους πίνακες ζωγραφικής, διότι ήταν εκείνοι που με άμεσο και εύστοχο τρόπο περνούσαν όλα αυτά τα συναισθήματα και τον πόνο που είχα διαβάσει σε όλα τα παραπάνω. Πιο ειδικά, η απεικόνιση των προσώπων ήταν το μέσο που περνούσε όλα αυτά τα συναισθήματα αναλλοίωτα στον θεατή. Ύστερα, ψάχνοντας παραπάνω στα βιβλία βρήκα χάρτες και σκαριφήματα με τις πορείες και τις διαδρομές των αγωνιστών τα οποία έδειχναν χαρακτηριστικά και κατανοητά την εξέλιξη της επανάστασης. Συνοψίζοντας, βασικό παράγοντα για την δημιουργία του παλίμψηστου έπαιξαν οι θυσίες και τα συναισθήματα κατά την διάρκεια της επανάστασης. Στόχος ήταν η μεταλαμπάδευση των συναισθημάτων αυτών στον θεατή.
Η πίστη αλλά και η αγάπη των ανθρώπων αυτών για την πατρίδα τους, είναι ένα φαινόμενο. Είναι απίστευτο και συγκινητικό το γεγονός ότι προτίμησαν τον θάνατο από την σκλαβιά. Οι πράξεις αυτοθυσίας τους αποτέλεσαν έμπνευση για την δημιουργία της συγκεκριμένης σύνθεσης. Είναι ανατριχιαστικά τα συναισθήματα που μας δημιουργούνται όταν διαβάζουμε ιστορίες των προγόνων μας που έδωσαν σώμα και ψυχή για την ελευθερία, γιατί αρνούνταν να υποταχθούν στον τουρκικό ζυγό και να ζήσουν στη σκλαβιά. Η θυσία είναι ένδειξη ψυχικής δύναμης αφού είναι αδιανόητο για μία μάνα να ωθεί στον θάνατο το ίδιο της το παιδί για να μην βιώσει την σκλαβιά. Ο ηρωισμός και η γενναιότητα είναι τα ελάχιστα που μπορούν να χαρακτηρίσουν τις πράξεις αυτές. Μέσα από την ιστορία είναι πολύ σημαντικό να τιμήσουμε τους αγώνες και τις θυσίες που έκαναν τόσο οι Σουλιώτες όσο και όλοι οι Έλληνες κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Χωρίς αυτά δεν θα υπήρχε το σήμερα.
The heroic Souli and its revolutionary role
by Barbara Tzortzi
Based on the struggle and the sacrifices made for freedom, a relevant research was carried out for the period of Ottoman rule and the Greek Revolution. Specifically, for Epirus and the heroic Souli.
Souli is a historical and geographical area of Central Epirus, which consists of a set of villages, known as Souliotochoria. Initially, four villages were formed: Souli (or Kakosouli), Samonida, Kiafa and Avarino (or Tetrachori). Later, seven more villages were established: Tsekouri, Alpochori, Paliochori (Paliokatouna), Gionala, Perichati, Vilia and Kontantes (Eftachori). The whole area of Souli is mountainous, steep, wild and according to the poet Andreas Kalvos, enchanting. It is reported that probably the first settlers of the area, chose it because of the inaccessible and naturally fortified location. The residents of Souli lived there from the 16th century until 1822, with a break of 17 years (1803 – 1820). They were ruthless warriors and known for their long-standing resistant against the Ottoman rule and their participation in the Greek War of Independence in 1821. They lived in 11 villages. They spoke Albanian and Greek. They were divided into 47 families, with the most important ones being Zervas Tzavelas, Drakou, Dagli, Koutsonika, Mpotsari, Karabini and Nika.
December 1803, was a month marked by the abandonment of Souli by its brave inhabitants, after the treaty with Ali Pasha and their persecution to Parga. The main condition of the agreement was to evacuate their villages with their weapons. On December 16, they split into three groups and left behind their ancestral land. Two heroic acts, however, the holocaust in Kougi, by the monk Samuel, and the sacrifice of the women of Souli in Zalongo with their famous dance, shocked the world public opinion and gave another dimension to the concepts of heroism, bravery and self-sacrifice. So, when the residents of Souli capitulated to Ali Pasha and were forced to leave their land, they all kept the promise and fled. Only the monk Samuel remained in Kougki with five men and as soon as the enemies approached, he set fire to the ammunition depot of the Monastery of Agios Athanasios. As a result many of them were dragged to death. Ali Pasha considered the incident a cheating and demanded revenge. Breaking the peace treaty with the natives of Souli, he sent an army against them. The enemy called on the people of Souli to hand over their weapons and go to Ioannina, where Ali himself would determine their new place of residence. The residents of Souli, knowing what would await them, categorically refused and decided to fight to the end. Some women, according to most sources 56 and according to others 22, and a few men, climbed to the highest peak of Zalongos, Stefani. They preferred honorable death with their children to dishonesty and slavery. After throwing their young children, the women formed a dance and each one reaching the edge of the cliff separated from the others and fell into the abyss. At the end of the Revolution only 200 Souliots had survived.
In my project sacrifices and emotions played a key role in creating the palimpsest. The aim was to transmit these feelings to the viewer. Starting point of my research were the folk songs that are still played at traditional festivals. Later, the research was extended to poems and other manuscripts, many of which bore significant similarities to folk songs. Everything emphasized the bravery of both the warriors and the women who stood worthy in the struggle. Important reference was made to the sacrifices of the residents of Souli which are analyzed above. Records, such as handwritten diaries and other manuscripts which record creepy details about the struggles and feelings of the brave warriors, were also used to create the palimpsest. In particular, I turned to some books that wrote in detail the history of Souli and contained stories and quotes from the fighters. There were also some stories about the war period from the descendants of the fighters. In this way I was able to understand exactly how things happened. The conditions and the emotions that prevailed during the struggle were absolutely understood. After gathering the material for the written reports, my research was looking for a way to visualize the data. Thus, I began a new search for images, paintings, sketches that illustrated the Souliot’s fight for freedom. I focused mainly on paintings, because they were the ones which in a direct and appropriate way depicted all these feelings and pain that I had read in books and diaries. Especially the depiction of the faces was the means that passed all these emotions most directly to the viewer. I also found maps and sketches with the marches and paths of the fighters which showed characteristically and understandably the evolution of the Greek War of Independence. Throughout my research I was moved by the realization that the faith and love of these people for their homeland was a phenomenon. It is unbelievable and moving that they preferred death to slavery. Their acts of self-sacrifice were the inspiration for the creation of this composition. The emotions that we feel are indescribable when we read stories of our ancestors who gave body and soul for freedom, because they refused to submit to the Turkish rule and live as slaves. Sacrifice is a sign of mental strength as it is inconceivable for a mother to push her own child to death so as not to experience slavery. Heroism and bravery are the least traits that can characterize these acts.
Throughout history, it is very important to honor the struggles and sacrifices made by both the residents of Souli and all Greeks during the Turkish occupation. Without them, today would not exist.
Βαρβάρα Τζώρτζη
Φοιτήτρια του τμήματος Εσωτερικής Αρχιτεκτονικής του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής. Καλή γνώση προγραμμάτων σχεδίασης, φωτορεαλιστικών, κ.ά. Σκιτσάρει, ζωγραφίζει, δημιουργεί με χρώμα και κολλάζ. Χαρακτηρίζεται από δημιουργικότητα, ερευνητικό, ομαδικό πνεύμα και οργάνωση. Παρουσιάζει έντονο ενδιαφέρον σε θέματα που αφορούν την τέχνη, την ιστορία και τον πολιτισμό.
Barbara Tzortzi
Student of the Department of Interior Architecture of the University of West Attica. Good knowledge of design programs, photorealistic, etc. Sketches, paints, creations with color and collage. Characterized by creativity, research, team spirit and organization. She is very interested in issues related to art, history and culture.